एडिसनचे बल्ब ते आजचे स्मार्टफोन: सायन्सच्या जगातील ‘ॲक्सिलरेटर’ची जादू!
Lawrence Berkeley National Laboratory (LBNL) कडून एक खास बातमी!
आज, १ जुलै २०२५ रोजी, Lawrence Berkeley National Laboratory (LBNL) नावाच्या एका मोठ्या सायन्स सेंटरने एक खूपच मजेदार आणि माहितीपूर्ण लेख प्रकाशित केला आहे, ज्याचं नाव आहे – ‘The Accelerator Behind the Scenes of Essential Tech’. हा लेख आपल्याला दाखवतो की आपल्या आजूबाजूला दिसणाऱ्या अनेक महत्त्वाच्या गोष्टींमागे, जसे की आपण वापरत असलेले स्मार्टफोन्स, लाईटचे बल्ब आणि अगदी थंडीत आराम देणारे एसी, यांच्यामागे सायन्सची किती मोठी ताकद आहे!
ॲक्सिलरेटर म्हणजे काय?
तुम्ही कधी सायन्स फिक्शन सिनेमांमध्ये खूप वेगाने धावणारी एखादी मशीन पाहिली आहे का? किंवा चार्जिंग स्टेशनसारखी काहीतरी? ॲक्सिलरेटर म्हणजे तशाच काही मोठ्या आणि शक्तिशाली मशीन्स. पण त्या फक्त धावण्यासाठी नसतात, तर त्या अणु आणि उप-अणु कणांना (ज्यांना आपण प्रोटॉन, इलेक्ट्रॉन किंवा आयन म्हणतो) खूप जास्त वेगाने फिरवतात. विचार करा, जणू काही आपण एका मोठ्या सायन्स लॅबमध्ये लहान कणांची शर्यत लावतोय!
हे कण इतके वेगाने फिरवून काय होतं?
जेव्हा हे कण खूप वेगाने फिरतात, तेव्हा ते एकमेकांवर आदळतात किंवा विशिष्ट वस्तूंवर आदळतात. या आदळण्यामुळे नवीन गोष्टी तयार होतात किंवा जुन्या गोष्टींचे गुणधर्म बदलतात. हे खूपच इंटरेस्टिंग आहे, कारण यामुळे आपल्याला अशा गोष्टी तयार करता येतात, ज्या आपण साध्या पद्धतीने कधीच बनवू शकलो नसतो.
आपल्या रोजच्या आयुष्यात ॲक्सिलरेटरचा उपयोग कसा होतो?
हा लेख आपल्याला सांगतो की ॲक्सिलरेटर फक्त मोठमोठ्या प्रयोगशाळांमध्येच नसतात, तर ते आपल्या रोजच्या आयुष्यातही खूप महत्त्वाची भूमिका बजावतात.
-
लाइटचा शोध: थॉमस एडिसन यांनी जेव्हा पहिला लाईटचा बल्ब बनवला, तेव्हा तो खूप महत्त्वाचा होता. पण आता आपण जे स्मार्ट LED लाईट्स वापरतो, ते बनवण्यासाठी सुद्धा सायन्सच्या अशाच प्रगत पद्धतींचा वापर केला जातो, ज्यात ॲक्सिलरेटरचा अप्रत्यक्ष हातभार असू शकतो.
-
स्मार्टफोनची ताकद: तुमचा स्मार्टफोन, ज्यातून तुम्ही गेम खेळता, फोटो काढता किंवा आई-बाबांशी बोलता, त्यामध्ये छोटे छोटे चिप्स (ICs) असतात. हे चिप्स बनवण्यासाठी लागणारे खूप महत्त्वाचे पदार्थ तयार करण्यासाठी ॲक्सिलरेटरचा उपयोग होतो.
-
कॅन्सरवर उपचार: तुम्हाला माहिती आहे का, ॲक्सिलरेटरचा उपयोग कॅन्सरसारख्या गंभीर आजारांवर उपचार करण्यासाठीही केला जातो? या उपचारांना ‘रेडिएशन थेरपी’ म्हणतात. यात ॲक्सिलरेटरमधून निघणाऱ्या किरणांचा वापर करून वाईट पेशी नष्ट केल्या जातात.
-
नवीन मटेरियल बनवणे: सायंटिस्ट ॲक्सिलरेटर वापरून नवीन प्रकारचे मटेरियल (पदार्थ) बनवतात, जे खूप मजबूत, हलके किंवा खास गुणधर्मांचे असतात. याचा उपयोग विमानांमध्ये, गाड्यांमध्ये किंवा अगदी नवीन प्रकारच्या बॅटरी बनवण्यासाठी होतो.
-
सुरक्षा तपासणी: विमानतळावर किंवा इतर महत्त्वाच्या ठिकाणी बॅग्स आणि सामान तपासण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या मशीन्समध्येही ॲक्सिलरेटरच्या तत्त्वांचा वापर केला जातो.
सायन्स म्हणजे जादू नव्हे, तर मेहनत आणि बुद्धीचा खेळ!
हा लेख आपल्याला दाखवून देतो की सायन्स म्हणजे फक्त पुस्तकं वाचणं किंवा प्रयोगशाळेत बसून राहणं नाही. सायन्स म्हणजे नवनवीन गोष्टींचा शोध घेणं, प्रश्न विचारणं आणि उत्तरं शोधण्यासाठी मेहनत करणं. ॲक्सिलरेटरसारख्या मोठ्या मशीन्स बनवणारे सायंटिस्ट आणि इंजिनियर्स खूप हुशार आणि मेहनती असतात.
मुलांनो, तुमच्यासाठी काय?
जर तुम्हाला सायन्समध्ये आवड असेल, तर हा लेख तुमच्यासाठी एक खास संदेश देतो:
- जिज्ञासू बना: आपल्या आजूबाजूला काय चालले आहे, हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करा. प्रत्येक गोष्टीत सायन्स लपलेले आहे.
- प्रश्न विचारा: मनात येणारे प्रश्न कधीही दाबू नका. शिक्षक, आई-बाबा किंवा इंटरनेटवर त्यांच्याबद्दल माहिती मिळवा.
- प्रयोग करा: साधे सोपे प्रयोग करा, ज्यामुळे तुम्हाला सायन्सचा अनुभव येईल.
- पुस्तकं वाचा: सायन्सची पुस्तकं, मासिकं वाचा. सायंटिस्टच्या कथा वाचा, जे आपल्यासाठी नवीन गोष्टींचा शोध घेतात.
Lawrence Berkeley National Laboratory च्या या लेखातून आपल्याला समजते की सायन्स आपल्या आयुष्याला किती सुंदर आणि सोपे बनवते. ॲक्सिलरेटरसारख्या ‘पडद्यामागील’ ताकदींमुळेच आपण आज इतके प्रगत जीवन जगत आहोत. चला, आपणही सायन्सच्या या रोमांचक जगात सामील होऊया आणि भविष्यात अशाच नवीन गोष्टींचा शोध घेऊया!
The Accelerator Behind the Scenes of Essential Tech
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-07-01 15:00 ला, Lawrence Berkeley National Laboratory ने ‘The Accelerator Behind the Scenes of Essential Tech’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.