गंध, एक दुर्लक्षित मानवी सुपरपॉवर: शतकानुशतके विज्ञानापासून दूर
प्रेसे-सिट्रॉन (Presse-Citron) द्वारे १९ जुलै २०२५ रोजी प्रकाशित
आपण सर्वजण आपल्या पाच इंद्रियांबद्दल (पंचेंद्रिये) बोलतो: दृष्टी, श्रवण, स्पर्श, चव आणि गंध. परंतु, यापैकी गंध हे एक असे इंद्रिय आहे ज्याकडे शतकानुशतके दुर्लक्ष केले गेले आहे. प्रेसे-सिट्रॉनमध्ये १९ जुलै २०२५ रोजी प्रकाशित झालेल्या एका लेखात या दुर्लक्षित सुपरपॉवरबद्दल सविस्तर चर्चा करण्यात आली आहे. गंध हे केवळ वासांची ओळख नसून, ते आपल्या स्मृती, भावना आणि सामाजिक संबंधांमध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते.
गंधाचे विज्ञानाचे दुर्लक्षित महत्त्व:
पूर्वीच्या काळात, गंधाला फारसे महत्त्व दिले जात नव्हते. त्याला केवळ एक प्राथमिक संवेदना मानले जात असे, जी धोक्याची सूचना किंवा अन्नाची उपलब्धता दर्शवण्यासाठी पुरेशी होती. मात्र, आधुनिक विज्ञानाने आता हे सिद्ध केले आहे की गंधाची क्षमता यापेक्षा खूपच जास्त आहे.
- स्मृती आणि भावनांशी जोडणी: आपल्या मेंदूतील गंधाची प्रक्रिया थेट लिंबिक प्रणालीशी (limbic system) जोडलेली आहे, जी भावना आणि स्मृतीसाठी जबाबदार असते. यामुळेच विशिष्ट वास आपल्याला भूतकाळातील घटनांची किंवा एखाद्या प्रिय व्यक्तीची आठवण करून देऊ शकतात. उदाहरणार्थ, एखाद्या जुन्या घराचा वास, विशिष्ट परफ्यूम किंवा आईच्या हातच्या पदार्थांचा सुगंध या सर्व गोष्टी आपल्या स्मृती जागृत करतात.
- सामाजिक संबंधांवर परिणाम: मानवी गंध, ज्याला फेरोमोन्स (pheromones) म्हणूनही ओळखले जाते, ते आपल्या अवचेतन (subconscious) स्तरावर इतरांशी संवाद साधण्यास मदत करते. या गंधामुळे आकर्षण, नातेसंबंध आणि सामाजिक वर्तन यावरही परिणाम होतो.
- आरोग्य आणि रोगनिदान: अलीकडील संशोधनातून असे दिसून आले आहे की काही रोगांचे निदान केवळ गंधाच्या अभ्यासातून करता येऊ शकते. उदाहरणार्थ, पार्किन्सनसारख्या रोगांच्या सुरुवातीच्या लक्षणांपैकी एक म्हणजे गंधाची क्षमता कमी होणे. तसेच, काहीवेळा विशिष्ट आजारांमध्ये शरीराच्या गंधात बदल होतो, जो वैद्यकीय क्षेत्रात निदानासाठी उपयुक्त ठरू शकतो.
- निर्णयक्षमता: आश्चर्यकारकपणे, आपला गंध घेण्याची क्षमता आपल्या दैनंदिन निर्णयांवरही अप्रत्यक्षपणे परिणाम करते. काही विशिष्ट सुगंध सकारात्मक भावना जागृत करून आपल्याला चांगल्या प्रकारे निर्णय घेण्यास मदत करू शकतात.
गंधाचे दुर्लक्षीकरण आणि त्याचे परिणाम:
गेल्या शतकात, विज्ञानाने दृष्टी आणि श्रवण या इंद्रियांवर अधिक लक्ष केंद्रित केले. याउलट, गंधाला कमी महत्त्व देण्यात आले. या दुर्लक्षीकरणाचे अनेक परिणाम झाले:
- वैज्ञानिक संशोधनाचा अभाव: गंधावर आधारित सखोल वैज्ञानिक संशोधन उशिराने सुरू झाले, ज्यामुळे या क्षेत्रातील प्रगती मंदावली.
- दैनंदिन जीवनात दुर्लक्ष: अनेकदा आपण आपल्या सभोवतालच्या वासांकडे लक्ष देत नाही, ज्यामुळे या अद्भुत क्षमतेचा आपण पूर्णपणे अनुभव घेऊ शकत नाही.
- व्यावसायिक क्षेत्रातील संधी: परफ्यूम उद्योग वगळता, गंधाचा उपयोग आरोग्य, अन्न सुरक्षा, पर्यावरण निरीक्षण आणि मानसशास्त्र यांसारख्या अनेक क्षेत्रांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला जाऊ शकतो, परंतु याकडे अजूनही फारसे लक्ष दिले गेले नाही.
भविष्यातील शक्यता:
प्रेसे-सिट्रॉनच्या या लेखातून गंधाच्या अभ्यासाचे महत्त्व अधोरेखित होते. आता वैज्ञानिक या दुर्लक्षित इंद्रियाकडे अधिक गांभीर्याने पाहत आहेत. भविष्यात, गंधाचा उपयोग केवळ आकर्षक परफ्यूम बनवण्यासाठी न राहता, वैद्यकीय निदान, मानसिक आरोग्य सुधारणे आणि मानवी संवाद अधिक प्रभावी करण्यासाठी केला जाईल.
आपणही आपल्या गंधाच्या क्षमतेबद्दल अधिक जागरूक होऊ शकतो. आपल्या सभोवतालचे विविध सुगंध अनुभवणे, त्यांच्याशी जोडलेल्या स्मृती आणि भावना ओळखणे, हा आपल्या जीवनाचा अनुभव अधिक समृद्ध करण्याचा एक सोपा मार्ग आहे. गंध खरोखरच एक अद्भुत सुपरपॉवर आहे, जी आपण अजूनही पूर्णपणे उलगडलेली नाही.
L’odorat, ce superpouvoir humain ignoré par la science pendant un siècle
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
‘L’odorat, ce superpouvoir humain ignoré par la science pendant un siècle’ Presse-Citron द्वारे 2025-07-19 06:02 वाजता प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख नम्र भाषेत लिहा. कृपया मराठीत फक्त लेखासह उत्तर द्या.