अति-प्रक्रिया केलेले अन्न (Ultra-Processed Food): स्टॅनफोर्ड युनिव्हर्सिटीच्या अहवालानुसार ५ महत्त्वाचे मुद्दे
स्टॅनफोर्ड युनिव्हर्सिटीने १५ जुलै २०२५ रोजी ‘Five things to know about ultra-processed food’ या शीर्षकाखाली एक माहितीपूर्ण लेख प्रकाशित केला आहे. या लेखात अति-प्रक्रिया केलेल्या अन्नाबद्दल (Ultra-Processed Food – UPF) सविस्तर माहिती देण्यात आली आहे, जी आपल्या आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे. या माहितीच्या आधारे, अति-प्रक्रिया केलेले अन्न म्हणजे काय, त्याचे आपल्या आरोग्यावर काय परिणाम होऊ शकतात आणि आपण त्याबद्दल काय करू शकतो, याबद्दल सविस्तर माहिती येथे सादर केली आहे.
अति-प्रक्रिया केलेले अन्न म्हणजे काय? (What is Ultra-Processed Food?)
सर्वसाधारणपणे, प्रक्रिया केलेले अन्न म्हणजे जे मूळ स्वरूपातून बदलले जाते. मात्र, ‘अति-प्रक्रिया केलेले अन्न’ ही एक वेगळी श्रेणी आहे. हे अन्न औद्योगिक प्रक्रियेतून तयार होते आणि यात सामान्यतः अशा घटकांचा समावेश असतो जे आपण रोजच्या स्वयंपाकात वापरत नाही. या पदार्थांमध्ये अनेकदा कृत्रिम रंग, फ्लेवर्स, स्वीटनर्स, इमल्सिफायर्स आणि संरक्षक (preservatives) यांचा वापर केला जातो. या प्रक्रिया अन्नाला अधिक चवदार, दीर्घकाळ टिकणारे आणि आकर्षक बनवतात.
स्टॅनफोर्ड युनिव्हर्सिटीच्या अहवालानुसार ५ महत्त्वाचे मुद्दे:
-
अति-प्रक्रिया केलेले अन्न सर्वत्र उपलब्ध आहे: आजकाल सुपरमार्केटमध्ये किंवा आपल्या आजूबाजूला अनेक पदार्थ अति-प्रक्रिया केलेले असतात. जसे की, पॅकेज्ड स्नॅक्स (चिप्स, कुकीज), कोल्ड्रिंक्स, तयार जेवण (ready-to-eat meals), साखरयुक्त तृणधान्ये (sugary cereals), काही प्रकारचे ब्रेड आणि बेकरी उत्पादने. हे पदार्थ आपल्या जीवनशैलीचा एक भाग बनले आहेत, कारण ते सोयीस्कर आणि लवकर उपलब्ध होतात.
-
आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम: अति-प्रक्रिया केलेल्या अन्नाचे नियमित सेवन केल्याने आरोग्यावर गंभीर परिणाम होऊ शकतात. स्टॅनफोर्ड युनिव्हर्सिटीच्या अहवालानुसार, अशा पदार्थांमध्ये पोषक तत्वांचे प्रमाण कमी असते, तर साखर, मीठ आणि चरबी (fats) यांचे प्रमाण खूप जास्त असते. यामुळे लठ्ठपणा, टाईप २ मधुमेह, हृदयविकार, काही प्रकारचे कर्करोग आणि इतर जुनाट आजार होण्याचा धोका वाढतो. या पदार्थांमधील कृत्रिम घटक आपल्या शरीरासाठी हानिकारक ठरू शकतात.
-
आतड्यांच्या आरोग्यावर परिणाम: अति-प्रक्रिया केलेल्या अन्नामुळे आपल्या आतड्यांमधील चांगल्या जीवाणूंवर (gut microbiome) नकारात्मक परिणाम होतो. हे अन्न पचनावरही परिणाम करते, ज्यामुळे बद्धकोष्ठता किंवा इतर पचनाच्या समस्या उद्भवू शकतात. निरोगी आतडे हे आपल्या संपूर्ण आरोग्यासाठी महत्त्वाचे असते आणि UPF च्या सेवनाने ते बिघडू शकते.
-
कसे ओळखावे? (How to identify UPF?) UPF ओळखण्यासाठी, पॅकेजिंगवरील घटकांची यादी (ingredients list) वाचणे महत्त्वाचे आहे. जर यादीत अनेक कृत्रिम नावे, फूड एडिटिव्ह्ज (food additives) किंवा असे घटक असतील जे आपण घरी स्वयंपाक करताना वापरत नाही, तर ते अन्न अति-प्रक्रिया केलेले असण्याची शक्यता जास्त आहे. शक्यतोवर कमी प्रक्रिया केलेले किंवा प्रक्रिया न केलेले अन्नपदार्थ (उदा. ताजी फळे, भाज्या, धान्ये, डाळी) निवडणे अधिक श्रेयस्कर आहे.
-
काय करावे? (What to do?) UPF चे सेवन कमी करणे हा आपल्या आरोग्यासाठी एक महत्त्वाचा बदल आहे. याऐवजी, ताजी फळे, भाज्या, संपूर्ण धान्ये, प्रथिने (lean protein) आणि निरोगी चरबीयुक्त पदार्थांचा आहारात समावेश करावा. घरगुती जेवणाला प्राधान्य द्यावे. आपल्या अन्नाबद्दल जागरूक राहणे आणि माहितीपूर्ण निवड करणे हे निरोगी जीवनासाठी आवश्यक आहे.
निष्कर्ष:
स्टॅनफोर्ड युनिव्हर्सिटीचा हा अहवाल अति-प्रक्रिया केलेल्या अन्नाच्या धोक्यांबद्दल महत्त्वपूर्ण माहिती देतो. आपल्या रोजच्या आहारात बदल करून आणि जागरूक राहून आपण या पदार्थांचे सेवन कमी करू शकतो आणि एक निरोगी जीवनशैली अंगीकारू शकतो. आपल्या आरोग्याची काळजी घेणे हे सर्वात महत्त्वाचे आहे आणि या माहितीच्या आधारे आपण योग्य पावले उचलू शकतो.
Five things to know about ultra-processed food
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
‘Five things to know about ultra-processed food’ Stanford University द्वारे 2025-07-15 00:00 वाजता प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख नम्र भाषेत लिहा. कृपया मराठीत फक्त लेखासह उत्तर द्या.