स्टॅनफोर्ड विद्यापीठातील नवीन तंत्रज्ञान: मेंदूच्या लहरींचे इमेजिंग, रोग संशोधनात क्रांती घडवू शकते
स्टॅनफोर्ड विद्यापीठातील शास्त्रज्ञांनी एक अभूतपूर्व प्रकाश-आधारित तंत्रज्ञान विकसित केले आहे, जे मेंदूच्या लहरींचे (brain waves) इमेजिंग करण्याची क्षमता ठेवते. हे तंत्रज्ञान न्यूरोलॉजिकल रोग आणि विकारांवर संशोधन करण्यासाठी एक नवीन मार्ग उघडू शकते. 2025-07-16 रोजी स्टॅनफोर्ड युनिव्हर्सिटीने प्रकाशित केलेल्या वृत्तानुसार, हे तंत्रज्ञान मेंदूच्या कार्याचा अभ्यास करण्याच्या पद्धतींमध्ये महत्त्वपूर्ण बदल घडवून आणण्याची क्षमता ठेवते.
तंत्रज्ञानाचे स्वरूप आणि कार्यपद्धती:
सध्या मेंदूच्या कार्याचा अभ्यास करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या पद्धती, जसे की इलेक्ट्रोएन्सेफॅलोग्राफी (EEG) किंवा मॅग्नेटोएन्सेफॅलोग्राफी (MEG), बऱ्याचदा मेंदूच्या पृष्ठभागावरील विद्युत क्रियाकलापांवर लक्ष केंद्रित करतात. परंतु, हे नवीन प्रकाश-आधारित तंत्रज्ञान मेंदूच्या खोलवरच्या भागातील न्यूरॉन्सच्या (neurons) क्रियाकलापांचे अधिक अचूक आणि तपशीलवार इमेजिंग करू शकते.
हे तंत्रज्ञान प्रकाशाच्या विशिष्ट लहरींचा वापर करते, ज्या मेंदूच्या ऊतींमधून (brain tissues) प्रवास करू शकतात आणि न्यूरॉन्सच्या विद्युत लहरींशी संवाद साधू शकतात. जेव्हा न्यूरॉन्स सक्रिय होतात, तेव्हा ते सूक्ष्म विद्युत बदल घडवतात. हे बदल प्रकाशाच्या लहरींच्या ध्रुवीकरणावर (polarization) परिणाम करतात. या बदलांना कॅप्चर करून आणि त्यांचे विश्लेषण करून, शास्त्रज्ञ मेंदूतील न्यूरॉनल क्रियाकलापांचा नकाशा (map) तयार करू शकतात.
रोग संशोधनातील महत्त्व:
मेंदूच्या लहरींचे हे प्रगत इमेजिंग अनेक न्यूरोलॉजिकल रोगांच्या संशोधनासाठी अत्यंत उपयुक्त ठरू शकते:
- मिर्गी (Epilepsy): मिर्गीच्या झटक्यांची (seizures) उत्पत्ती आणि प्रसार मेंदूच्या कोणत्या भागातून होतो, हे अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत होईल. यामुळे उपचारांची दिशा ठरवणे सोपे होईल.
- पार्किन्सन रोग (Parkinson’s Disease) आणि अल्झायमर (Alzheimer’s Disease): यांसारख्या न्यूरोडीजनरेटिव्ह (neurodegenerative) रोगांमध्ये मेंदूच्या पेशींचे कार्य कसे बिघडते, याचा अभ्यास करण्यासाठी हे तंत्रज्ञान मोलाचे ठरू शकते.
- मानसिक आरोग्य विकार (Mental Health Disorders): औदासिन्य (depression), चिंता (anxiety) आणि स्किझोफ्रेनिया (schizophrenia) यांसारख्या मानसिक विकारांशी संबंधित मेंदूतील कार्यात्मक असामान्यता (functional abnormalities) शोधण्यात हे तंत्रज्ञान उपयोगी पडू शकते.
- मेंदूला झालेल्या दुखापती (Brain Injuries): मेंदूला आघात (traumatic brain injury) किंवा स्ट्रोकनंतर (stroke) मेंदूच्या कार्यामध्ये होणारे बदल अधिक बारकाईने पाहता येतील.
पुढील वाटचाल आणि अपेक्षा:
सध्या हे तंत्रज्ञान प्रयोगशाळेतील प्राण्यांवर (animal models) यशस्वीरित्या वापरले जात आहे. मानवांमध्ये याचा वापर सुरू होण्यापूर्वी आणखी संशोधन आणि चाचण्यांची आवश्यकता आहे. तथापि, या तंत्रज्ञानातील प्रगतीमुळे भविष्यात मेंदूचे कार्य अधिक सखोलपणे समजून घेता येईल आणि नवनवीन उपचारांचा विकास करता येईल, अशी अपेक्षा आहे.
स्टॅनफोर्ड विद्यापीठातील शास्त्रज्ञांचे हे कार्य, न्यूरोसायन्स (neuroscience) क्षेत्रासाठी एक महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. या प्रकाश-आधारित इमेजिंग तंत्रज्ञानामुळे मेंदूशी संबंधित रोगांवर मात करण्यासाठी नवीन आशा निर्माण झाली आहे.
Light-based technology for imaging brain waves could advance disease research
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
‘Light-based technology for imaging brain waves could advance disease research’ Stanford University द्वारे 2025-07-16 00:00 वाजता प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख नम्र भाषेत लिहा. कृपया मराठीत फक्त लेखासह उत्तर द्या.