तरुण पिढी कमी धोका का पत्करत आहे?
हार्वर्ड विद्यापीठातील एका अभ्यासातून समोर आलेले निष्कर्ष
दिनांक: २४ जून २०२५
प्रस्तावना:
आजकाल आपण बऱ्याचदा ऐकतो की तरुण पिढी पूर्वीसारखी धाडसी राहिलेली नाही, ते पूर्वीसारखे धोके पत्करत नाहीत. हे खरं आहे का? आणि जर हे खरं असेल, तर यामागे काय कारणं आहेत? हार्वर्ड विद्यापीठाने नुकत्याच केलेल्या एका अभ्यासामध्ये याच प्रश्नांची उकल करण्याचा प्रयत्न केला आहे. हा अभ्यास आपल्याला तरुण पिढीच्या वर्तनाबद्दल आणि त्यांच्या आवडीनिवडींबद्दल काही महत्त्वाची माहिती देतो, जी खास करून तुमच्यासारख्या जिज्ञासू आणि विज्ञानप्रेमी मुलामुलींसाठी खूप रंजक ठरू शकते.
अभ्यासाचे मुख्य निष्कर्ष काय सांगतात?
हा अभ्यास सांगतो की, अनेक कारणांमुळे तरुण पिढी आजकाल शारीरिक, सामाजिक आणि आर्थिक बाबतीत कमी धोका पत्करत आहे. यामागे अनेक सामाजिक, आर्थिक आणि तांत्रिक बदल कारणीभूत आहेत.
१. तंत्रज्ञानाचा प्रभाव:
- डिजिटल जग: आपण सगळेच आजकाल स्मार्टफोन आणि इंटरनेटच्या जगात रमलेले आहोत. मुले आणि तरुण पिढी सोशल मीडिया, व्हिडिओ गेम्स आणि ऑनलाइन प्लॅटफॉर्मवर जास्त वेळ घालवतात. या व्हर्च्युअल जगात त्यांना प्रत्यक्ष जीवनातील धोक्यांचा सामना करावा लागत नाही. उदाहरणार्थ, बाईक रेसिंगचा थरार त्यांना व्हिडिओ गेममध्ये सहज मिळतो, त्यासाठी प्रत्यक्ष धोका पत्करण्याची गरज भासत नाही.
- सुरक्षिततेची भावना: ऑनलाइन जगात त्यांना सुरक्षित वाटू शकते, कारण तिथे ते स्वतःला नियंत्रित करू शकतात. यामुळे प्रत्यक्ष जगात धोका पत्करण्याची त्यांची तयारी कमी होते.
२. पालकांचा वाढलेला दबाव आणि चिंता:
- “हेलीकॉप्टर पेरेंटिंग”: आजकाल अनेक पालक आपल्या मुलांना खूप जपतात. ते मुलांना कोणत्याही धोक्यापासून दूर ठेवण्याचा प्रयत्न करतात. मुलांना कुठे बाहेर पाठवायचे, त्यांनी काय करायचे, हे सर्व पालक ठरवतात. यामुळे मुलांना स्वतःहून निर्णय घेण्याची आणि अनुभव घेण्याची संधी कमी मिळते.
- शैक्षणिक स्पर्धा: चांगले मार्क मिळवण्यासाठी आणि चांगल्या कॉलेजमध्ये प्रवेश मिळवण्यासाठी मुलांवर खूप दबाव असतो. अभ्यासाव्यतिरिक्त इतर गोष्टींमध्ये, जसे की नवीन गोष्टी शिकणे किंवा साहसी खेळ खेळणे, यात धोका पत्करण्याची त्यांना फारशी मुभा नसते.
३. आर्थिक अनिश्चितता:
- भविष्याची चिंता: आजकाल नोकरी मिळवणे आणि आर्थिक स्थैर्य राखणे पूर्वीपेक्षा जास्त कठीण झाले आहे. त्यामुळे तरुण पिढी भविष्याच्या चिंतेने ग्रासलेली असते. त्यांना वाटते की, कोणताही धोका पत्करल्यास त्यांचे भविष्य धोक्यात येऊ शकते, ज्यामुळे ते जास्त सुरक्षित मार्ग निवडतात.
- कर्ज आणि खर्च: उच्च शिक्षण आणि घर घेणे यांसारख्या गोष्टींसाठी मोठा खर्च येतो. या खर्चांना सामोरे जाण्यासाठी ते कमी धोकादायक, स्थिर नोकऱ्या निवडतात.
४. समाजात झालेले बदल:
- कायद्यातील बदल: पूर्वीच्या तुलनेत आजकाल अनेक गोष्टींवर कायदेशीर बंधने आहेत. उदाहरणार्थ, पूर्वी लहान मुले बेफिकीरपणे सायकल चालवत असत, पण आता हेल्मेट घालणे बंधनकारक आहे. यामुळे लहानसहान गोष्टींमध्येही धोका पत्करण्याची सवय कमी होते.
- माहितीचा प्रसार: माध्यमांमधून जगभरातील धोक्यांच्या आणि अपघातांच्या बातम्या सतत येत असतात. यामुळे लोकांच्या मनात धोक्यांबद्दलची भीती वाढते.
याचा विज्ञानावर काय परिणाम होतो?
हे सगळे बदल तुमच्यासारख्या तरुण आणि जिज्ञासू मुलामुलींना विज्ञानाकडे आकर्षित होण्यासाठी थोडेसे आव्हान निर्माण करू शकतात.
- प्रयोग आणि शोध: विज्ञान हे प्रयोगांवर आणि नवीन गोष्टींचा शोध घेण्यावर आधारित आहे. या प्रक्रियेत कधीकधी चुका होऊ शकतात किंवा अनपेक्षित गोष्टी घडू शकतात, ज्याला आपण “धोका” म्हणू शकतो. पण जर मुले धोका पत्करण्यास घाबरली, तर नवीन गोष्टी शिकण्याची त्यांची उत्सुकता कमी होऊ शकते.
- वैज्ञानिक दृष्टिकोन: विज्ञान आपल्याला विचार करायला शिकवते, प्रश्न विचारायला शिकवते आणि उत्तरे शोधायला शिकवते. जर तरुण पिढी सुरक्षित वातावरणातच राहिली, तर त्यांच्यात नवीन कल्पनांना प्रत्यक्षात आणण्याची किंवा त्यांवर प्रयोग करण्याची धमक कमी होऊ शकते.
विज्ञान आणि धोका यांचा संबंध:
तुम्ही विचार करत असाल की, विज्ञानात धोका पत्करणे का महत्त्वाचे आहे?
- नवीन शोध: अल्बर्ट आइनस्टाईन, मेरी क्युरी किंवा थॉमस एडिसन यांसारख्या महान शास्त्रज्ञांनी त्यांच्या कामात अनेक धोके पत्करले. जर त्यांनी धोके पत्करले नसते, तर आज आपल्याला अनेक वैज्ञानिक शोध लागले नसते.
- ज्ञान वाढवणे: जेव्हा आपण एखादी नवीन गोष्ट शिकतो, तेव्हा आपण आपल्या कम्फर्ट झोनमधून बाहेर पडतो. ही एक प्रकारची छोटीशी जोखीमच आहे, पण यातूनच आपले ज्ञान वाढते.
- समस्या सोडवणे: विज्ञान अनेकदा जगासमोरील समस्या सोडवण्यासाठी मदत करते. या समस्या सोडवण्यासाठी नवीन आणि धाडसी उपाय शोधण्याची गरज असते.
आपण काय करू शकतो?
तरुण पिढीने विज्ञानात रुची घ्यावी यासाठी आणि त्यांनी योग्य प्रमाणात धोका पत्करण्यास शिकावे यासाठी आपण काय करू शकतो?
- पालकांनी संधी द्यावी: पालकांनी मुलांना नवीन गोष्टी शिकण्यासाठी, खेळण्यासाठी आणि स्वतःहून निर्णय घेण्यासाठी प्रोत्साहन द्यावे. सर्व गोष्टींमध्ये मुलांना सुरक्षित ठेवण्याऐवजी, त्यांना योग्य मार्गदर्शन करून धोका पत्करण्याची संधी द्यावी.
- शाळांनी प्रोत्साहन द्यावे: शाळांमध्ये प्रयोगांवर आधारित वर्ग लावावेत, जेणेकरून मुलांना प्रत्यक्ष करून शिकायला मिळेल. सायन्स क्लब, रोबोटिक्स स्पर्धा आणि विज्ञान प्रदर्शने यांसारख्या उपक्रमांना प्रोत्साहन द्यावे.
- स्वतः प्रयत्न करा: तुम्ही स्वतःही नवीन गोष्टी शिकण्याचा प्रयत्न करा. तुमच्या आजूबाजूला काय चालले आहे, हे समजून घ्या. विज्ञानाचे नियम काय आहेत, याचा अभ्यास करा. अनेकवेळा विज्ञान आपल्याला सुरक्षित कसे राहावे हेसुद्धा शिकवते.
निष्कर्ष:
हार्वर्ड विद्यापीठाचा हा अभ्यास आपल्याला एका महत्त्वाच्या वास्तवाकडे घेऊन जातो. तरुण पिढीचे वर्तण बदलले आहे आणि त्यामागे अनेक कारणे आहेत. पण याचा अर्थ असा नाही की, त्यांनी विज्ञान शिकणे थांबवावे. उलट, या नव्या परिस्थितीत, आपण त्यांना विज्ञानाची गोडी लावण्यासाठी आणि योग्य प्रमाणात धोका पत्करण्यास शिकवण्यासाठी अधिक प्रयत्न करणे गरजेचे आहे. विज्ञान आपल्याला केवळ ज्ञानच देत नाही, तर ते आपल्याला जगाकडे पाहण्याचा एक नवा दृष्टिकोन देते आणि आपल्या समस्यांवर उपाय शोधायलाही शिकवते. त्यामुळे, तुम्हीही तुमच्यातील जिज्ञासा जागवा आणि विज्ञानाच्या जगात एक रोमांचक प्रवास सुरू करा!
Why are young people taking fewer risks?
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-06-24 20:16 ला, Harvard University ने ‘Why are young people taking fewer risks?’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.