भावनांचे ॲप्स: मित्र की शत्रू?
तुम्ही कधी ‘फीलिंग्स’ (Feelings) किंवा ‘मूड ट्रॅकर’ (Mood Tracker) सारखे ॲप्स वापरले आहेत का? हे ॲप्स आपल्याला आपल्या भावना ओळखायला, त्यांचे निरीक्षण करायला आणि त्या सुधारण्यासाठी मदत करतात. पण, हार्वर्ड युनिव्हर्सिटीच्या एका नवीन अभ्यासानुसार, हे ॲप्स कधीकधी फायद्याऐवजी नुकसानही करू शकतात.
हे ॲप्स कसे काम करतात?
हे ॲप्स आपल्याला आपल्या भावना, विचार आणि शारीरिक संवेदनांबद्दल प्रश्न विचारतात. आपण केलेल्या उत्तरांवरून ते आपल्याला एक चित्र दाखवतात, जसे की आपला मूड कसा आहे, आपण कोणत्या गोष्टींमुळे आनंदी किंवा दुःखी झालो, किंवा आपल्याला काय चिंता वाटत आहे. काही ॲप्स आपल्याला ध्यान (meditation) किंवा श्वासोच्छ्वास (breathing exercises) करण्याचेही सांगतात.
पण मग यात नुकसान काय आहे?
हा अभ्यास सांगतो की, जेव्हा आपण सतत आपल्या भावनांवर लक्ष केंद्रित करतो, तेव्हा आपण त्या भावनांमध्ये अडकून पडू शकतो. जसे की, जर आपल्याला थोडे दुःखी वाटत असेल, तर ॲपमध्ये आपण ते ‘दुःखी’ असे नोंदवतो. रोज असे केल्याने, आपण त्या दुःखी भावनेला जास्त महत्त्व देऊ लागतो आणि ती भावना आपल्याला आणखी त्रास देऊ लागते.
- भावनांमध्ये जास्त गुंतणे: ॲप्स आपल्याला आपल्या भावनांचे विश्लेषण करायला सांगतात. पण, जर आपण खूप जास्त वेळ या विश्लेषणात घालवला, तर आपण त्या भावनांमधून बाहेर पडू शकत नाही. जणू काही आपण एका आरशात स्वतःलाच बघत राहतो आणि त्यामुळे आपण आपल्या अडचणींमध्येच जास्त अडकून जातो.
- इतरांशी तुलना: काही ॲप्समध्ये आपण आपले अनुभव इतरांशी शेअर करू शकतो. पण, यामुळे आपण आपल्या भावनांची तुलना इतरांशी करायला लागतो. ‘तो/ती तर नेहमी आनंदी असतो/असते, मग मी का नाही?’ असा विचार आपल्या मनात येऊ शकतो, ज्यामुळे आपण आणखी निराश होऊ शकतो.
- खरी मदत मिळण्यास उशीर: जर आपल्याला खरंच मानसिक त्रास होत असेल, तर ॲप्स वापरून तो लगेच बरा होईल असे नाही. अशा वेळी, व्यावसायिक मदत घेणे (उदा. समुपदेशक किंवा डॉक्टर) जास्त महत्त्वाचे असते. ॲप्सवर जास्त अवलंबून राहिल्यास, आपण खरी मदत घेण्यास उशीर करू शकतो.
- डिजिटल व्यसन: कोणत्याही गोष्टीचे अतिरेक वाईटच. ॲप्स वापरण्याचे व्यसन लागल्यास, आपण आपले रोजचे काम, अभ्यास आणि खेळणे-बागडणे याकडे दुर्लक्ष करू शकतो.
मग काय करायचे?
- ॲप्सचा योग्य वापर: ॲप्स हे मदतीचे एक साधन आहे, संपूर्ण उपाय नाही. त्यांचा वापर मर्यादित ठेवा.
- स्वतःवर प्रेम करा: स्वतःच्या भावनांना समजून घ्या, पण त्यांमध्ये अडकून पडू नका.
- मित्रांशी बोला: आपल्या मनात काय चालले आहे, हे आपल्या जवळच्या मित्रांशी किंवा कुटुंबातील सदस्यांशी बोलल्याने खूप हलके वाटते.
- इतर छंद जोपासा: खेळणे, गाणे ऐकणे, चित्रकला करणे किंवा नवीन गोष्टी शिकणे यासारख्या ॲक्टिव्हिटीज करा. यामुळे तुमचे मन प्रसन्न राहील.
- गरज वाटल्यास मदत घ्या: जर तुम्हाला खूप त्रास होत असेल, तर लगेच एखाद्या तज्ञाची (expert) मदत घ्या.
विज्ञान आणि आपण
हा अभ्यास आपल्याला हे शिकवतो की, नवीन तंत्रज्ञान कितीही चांगले असले तरी, त्याचा वापर कसा करावा हे समजणे महत्त्वाचे आहे. विज्ञानात अशा अनेक गोष्टी आहेत ज्या आपल्याला जगाला आणि स्वतःला समजून घ्यायला मदत करतात. भावनांचे ॲप्स हे त्याचेच एक उदाहरण आहे, जिथे आपण विज्ञानाच्या मदतीने आपल्या भावनांना ओळखतो. पण, विज्ञानाचा वापर नेहमीच योग्य पद्धतीने करायला हवा, जेणेकरून ते आपल्यासाठी उपयुक्त ठरेल.
तुम्हीही याबद्दल विचार करा आणि आपल्या मित्र-मैत्रिणींशी चर्चा करा! विज्ञानाचे असे अनेक रंजक पैलू आहेत जे तुम्हाला नक्कीच आवडतील.
Got emotional wellness app? It may be doing more harm than good.
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-06-25 20:56 ला, Harvard University ने ‘Got emotional wellness app? It may be doing more harm than good.’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.