ब्रिटनच्या ग्रंथालयांचे सर्वेक्षण: कोण ग्रंथालयात जात नाही आणि का?
प्रस्तावना:
सन २०२५ च्या जुलै महिन्यात १६ तारखेला, भारतीय प्रमाण वेळेनुसार सकाळी ९ वाजून ५ मिनिटांनी, ‘करंट अवेयरनेस पोर्टल’ (Current Awareness Portal) वर एक महत्त्वाची बातमी प्रकाशित झाली. ही बातमी होती ब्रिटनच्या ‘कल्चर, मीडिया अँड स्पोर्ट डिपार्टमेंट’ (Department for Culture, Media and Sport – DCMS) द्वारे प्रकाशित झालेल्या एका अहवालाची. या अहवालात, जे लोक ग्रंथालयात जात नाहीत (non-users), त्यांच्या ग्रंथालयात न जाण्यामागची कारणे आणि त्यांच्यासाठी ग्रंथालयांच्या वापरातील अडथळे यावर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. हा अहवाल ब्रिटनमधील ग्रंथालयांची सद्यस्थिती समजून घेण्यासाठी आणि भविष्यात अधिक लोकांना आकर्षित करण्यासाठी अत्यंत उपयुक्त आहे.
अहवालाचा उद्देश आणि महत्त्व:
ग्रंथालये ही माहिती, ज्ञान आणि मनोरंजनाचे महत्त्वपूर्ण स्रोत आहेत. तरीही, अनेक लोक विविध कारणांमुळे ग्रंथालयांचा वापर करत नाहीत. या अहवालाचा मुख्य उद्देश हाच आहे की, ग्रंथालयांमध्ये न येणाऱ्या लोकांच्या गरजा काय आहेत, त्यांना काय अडचणी येतात आणि ग्रंथालयांना अधिक सुलभ आणि आकर्षक बनवण्यासाठी काय उपाययोजना करता येतील हे शोधून काढणे. या अहवालामुळे ग्रंथालयांचे व्यवस्थापन करणाऱ्यांना धोरणे ठरवण्यासाठी आणि सेवा सुधारण्यासाठी एक स्पष्ट दिशा मिळेल.
अहवालातील प्रमुख निष्कर्ष (संभाव्य):
जरी मूळ अहवालाची सविस्तर माहिती उपलब्ध नसली तरी, अशा प्रकारच्या सर्वेक्षणांमधून सामान्यतः खालील प्रकारचे निष्कर्ष निघू शकतात:
- वेळेची अनुपलब्धता: अनेक लोक कामात व्यस्त असल्यामुळे किंवा इतर जबाबदाऱ्यांमुळे ग्रंथालयात जाण्यासाठी वेळ काढू शकत नाहीत. ग्रंथालयांच्या वेळा त्यांच्या सोयीच्या नसतील तर हा एक मोठा अडथळा ठरू शकतो.
- भौतिक अंतर आणि पोहोच: काही लोकांसाठी ग्रंथालय खूप दूर असू शकते किंवा तिथे जाण्यासाठी सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्था सोयीची नसेल. विशेषतः ग्रामीण किंवा दुर्गम भागात राहणाऱ्या लोकांसाठी हा एक महत्त्वाचा मुद्दा असतो.
- डिजिटल पर्यायांची उपलब्धता: आजकाल इंटरनेटवर माहिती सहज उपलब्ध आहे. ई-पुस्तके, ऑनलाइन लेख आणि डिजिटल प्लॅटफॉर्म्समुळे लोकांना प्रत्यक्ष ग्रंथालयात जाण्याची गरज कमी वाटू शकते.
- ग्रंथालयातील सेवांची अपुरी माहिती: काही लोकांना ग्रंथालयात काय उपलब्ध आहे, कोणत्या सेवा मोफत आहेत किंवा नवीन पुस्तके कोणती आली आहेत, याची पुरेशी माहिती नसते.
- गरजांशी जुळणाऱ्या संसाधनांचा अभाव: काही विशिष्ट विषयांवरील किंवा प्रकारातील पुस्तके किंवा इतर संसाधने ग्रंथालयात उपलब्ध नसल्यास लोक तिथे जाणे टाळू शकतात.
- वातावरण आणि सुविधा: काही लोकांना ग्रंथालयातील वातावरण शांत किंवा अभ्यासासाठी योग्य वाटत नाही, किंवा तिथे वाय-फाय, संगणक यांसारख्या आधुनिक सुविधा नसतील तर ते तिथे जाणे टाळू शकतात.
- वाचनाची सवय नसणे: काही लोक मुळातच वाचनाची आवड नसलेले असू शकतात, त्यामुळे ते ग्रंथालयांचा वापर करणार नाहीत.
- जागरूकतेचा अभाव: काही लोकांना ग्रंथालये केवळ पुस्तके वाचण्यासाठी आहेत असे वाटते, पण ग्रंथालये अनेक इतर सेवा देखील देतात, जसे की কর্মशाळा, ऑनलाइन कोर्सेस, समुदाय कार्यक्रम इत्यादी. याबद्दलची जागरूकता कमी असू शकते.
पुढील वाटचाल आणि उपाययोजना (संभाव्य):
या अहवालाच्या आधारे, ब्रिटन सरकार आणि ग्रंथालय व्यवस्थापन खालील उपाययोजना करू शकतात:
- वेळापत्रकात लवचिकता: ग्रंथालयांच्या वेळा वाढवणे, संध्याकाळच्या आणि शनिवार-रविवारच्या वेळा वाढवणे.
- ऑनलाइन सेवांचा विस्तार: ई-पुस्तके, ऑडिओबुक्स आणि ऑनलाइन संसाधनांची उपलब्धता वाढवणे.
- मोबाइल लायब्ररी किंवा पुस्तक वितरणाची सोय: दुर्गम भागातील लोकांसाठी मोबाइल लायब्ररी सेवा सुरू करणे किंवा घरोघरी पुस्तके पोहोचवण्याची व्यवस्था करणे.
- जागरूकता मोहीम: ग्रंथालयांमधील विविध सेवांबद्दल आणि उपलब्ध संसाधनांबद्दल लोकांना माहिती देण्यासाठी जनजागृती मोहीम राबवणे.
- स्थानिक गरजांनुसार संसाधने: समुदायाच्या गरजेनुसार पुस्तके आणि इतर संसाधने उपलब्ध करून देणे.
- आधुनिक सुविधा: ग्रंथालयांमध्ये वाय-फाय, संगणक, प्रिंटर आणि इतर आवश्यक सुविधा उपलब्ध करणे.
- कार्यक्रम आणि कार्यशाळा: लोकांना आकर्षित करण्यासाठी विविध प्रकारचे कार्यक्रम, जसे की लेखक भेटी, कथाकथन सत्रे, कौशल्य विकास कार्यशाळा इत्यादी आयोजित करणे.
- सहभाग वाढवणे: स्थानिक समुदाय आणि संस्थांशी सहयोग करून ग्रंथालयांचा वापर वाढवणे.
निष्कर्ष:
ब्रिटनच्या ग्रंथालयांच्या या सर्वेक्षणाचा अहवाल हा एक महत्त्वाचा दस्तावेज आहे. यातून ग्रंथालये अजूनही समाजासाठी किती महत्त्वाची आहेत आणि ती अधिक सर्वसमावेशक व उपयुक्त कशी बनवता येतील याचा मार्ग सापडेल. ज्या लोकांना ग्रंथालयांचा लाभ मिळत नाही, त्यांना मुख्य प्रवाहात आणण्यासाठी आणि ज्ञानाचा प्रसार करण्यासाठी हे सर्वेक्षण एक दिशादर्शक ठरेल. या अहवालाच्या आधारे योग्य त्या उपाययोजना केल्यास, ब्रिटनमधील ग्रंथालये खऱ्या अर्थाने समाजाचे ज्ञानकेंद्र बनतील.
英国の文化・メディア・スポーツ省（DCMS）、図書館非利用者を対象とした図書館の利用障壁等に関する調査報告書を発表
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-16 09:05 वाजता, ‘英国の文化・メディア・スポーツ省（DCMS）、図書館非利用者を対象とした図書館の利用障壁等に関する調査報告書を発表’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.