युरोपियन कमिशनने AI कायद्यांतर्गत ‘जनरल पर्पज AI साठी आचारसंहिता’ (Code of Conduct for General Purpose AI) प्रसिद्ध केली
जपान ट्रेड प्रमोशन ऑर्गनायझेशन (JETRO) नुसार, १५ जुलै २०२५ रोजी सकाळी ७:०० वाजता ही महत्त्वाची घोषणा करण्यात आली आहे.
युरोपियन युनियनने कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या (AI) क्षेत्रातील नियमनासाठी एक मोठे पाऊल उचलले आहे. त्यांनी नुकतीच ‘जनरल पर्पज AI’ (General Purpose AI – GPAI) साठी एक आचारसंहिता जाहीर केली आहे. ही आचारसंहिता युरोपियन युनियनच्या AI कायद्याचा (AI Act) एक भाग म्हणून तयार करण्यात आली आहे. याचा उद्देश AI तंत्रज्ञानाचा विकास आणि वापर सुरक्षित, पारदर्शक आणि मानवी मूल्यांशी सुसंगत असल्याची खात्री करणे हा आहे.
‘जनरल पर्पज AI’ म्हणजे काय?
‘जनरल पर्पज AI’ म्हणजे अशी AI प्रणाली जी विविध प्रकारच्या कार्यांसाठी आणि गरजांसाठी वापरली जाऊ शकते. उदाहरणार्थ, चॅटबॉट्स, भाषा मॉडेल (जसे की ChatGPT) किंवा चित्र निर्माण करणारे AI (Image Generation AI). ही AI प्रणाली एका विशिष्ट कामापुरती मर्यादित नसते, तर ती अनेक वेगवेगळ्या क्षेत्रांमध्ये आणि उपयोगांमध्ये जुळवून घेता येते.
या आचारसंहितेचा उद्देश काय आहे?
या आचारसंहितेचे मुख्य उद्दिष्ट हे आहे की ‘जनरल पर्पज AI’ प्रणाली विकसित करणाऱ्या कंपन्यांनी काही विशिष्ट नैतिक आणि कायदेशीर जबाबदाऱ्यांचे पालन करावे. यामध्ये खालील गोष्टींचा समावेश आहे:
- सुरक्षितता आणि विश्वासार्हता: AI प्रणाली सुरक्षित असाव्यात आणि अनपेक्षित किंवा हानिकारक परिणाम टाळले जावेत.
- पारदर्शकता: AI प्रणाली कशी कार्य करते, त्यात कोणता डेटा वापरला जातो आणि तिचे निर्णय कसे घेतले जातात, याबाबत शक्य तितकी पारदर्शकता असावी.
- मानवी हक्कांचे संरक्षण: AI प्रणाली मानवी हक्क, स्वातंत्र्य आणि लोकशाही मूल्यांचा आदर करतील याची खात्री करणे.
- धोके कमी करणे: AI प्रणालीमुळे होणारे संभाव्य धोके, जसे की गैरमाहिती पसरवणे किंवा पक्षपाती निर्णय घेणे, हे कमी करण्याचा प्रयत्न करणे.
- जबाबदारी निश्चित करणे: AI प्रणालीच्या वापरामुळे उद्भवणाऱ्या समस्यांसाठी कंपन्यांची जबाबदारी निश्चित करणे.
आचारसंहितेतील प्रमुख तरतुदी:
जरी JETRO ने दिलेल्या संक्षिप्त माहितीमध्ये सविस्तर तपशील नसला तरी, सामान्यतः अशा प्रकारच्या आचारसंहितेमध्ये खालील बाबींचा समावेश असू शकतो:
- धोक्यांचे मूल्यांकन आणि व्यवस्थापन: AI प्रणाली विकसित करताना संभाव्य धोके ओळखणे आणि ते कमी करण्यासाठी उपाययोजना करणे.
- डेटा गव्हर्नन्स: AI प्रशिक्षणासाठी वापरल्या जाणाऱ्या डेटाची गुणवत्ता, सत्यता आणि निष्पक्षता सुनिश्चित करणे.
- मानवी पर्यवेक्षण: महत्त्वाच्या निर्णयांमध्ये मानवी हस्तक्षेपाची (Human Oversight) तरतूद ठेवणे, जेणेकरून चुका टाळता येतील.
- सायबर सुरक्षा: AI प्रणाली सायबर हल्ल्यांपासून सुरक्षित ठेवण्यासाठी उपाय करणे.
- पर्यावरणीय परिणाम: AI तंत्रज्ञानाचा पर्यावरणावर होणारा परिणाम कमी करण्याचा प्रयत्न करणे.
- नवीन धोक्यांसाठी तयारी: AI तंत्रज्ञानात होणारे बदल लक्षात घेऊन सतत नवीन धोक्यांचे मूल्यांकन करणे आणि त्यानुसार नियमांमध्ये बदल करणे.
युरोपियन AI कायद्याचे महत्त्व:
युरोपियन युनियनचा AI कायदा हा जगातील पहिला व्यापक AI नियमन कायदा मानला जातो. या कायद्यामुळे जगभरातील देशांना AI च्या नियमनासाठी एक नवीन दृष्टिकोन मिळाला आहे. ‘जनरल पर्पज AI’ साठीची ही आचारसंहिता या कायद्याच्या अंमलबजावणीतील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. यातून युरोपियन युनियन AI तंत्रज्ञानाचा जबाबदार वापर सुनिश्चित करण्यासाठी कटिबद्ध असल्याचे दिसून येते.
भारतासाठी याचा अर्थ काय?
भारतातही AI तंत्रज्ञानाचा वेगाने विकास होत आहे. युरोपियन युनियनच्या या पावलामुळे भारतालाही AI नियमनासाठी एक दिशा मिळू शकते. कंपन्यांनी केवळ तंत्रज्ञानाचा विकास न करता, त्याचे सामाजिक आणि नैतिक पैलूही विचारात घेणे आवश्यक आहे. जबाबदार AI (Responsible AI) निर्मिती आणि वापरासाठी अशा प्रकारच्या आचारसंहिता महत्त्वाच्या ठरतील.
निष्कर्ष:
युरोपियन कमिशनने ‘जनरल पर्पज AI’ साठी जाहीर केलेली आचारसंहिता ही AI च्या भविष्यासाठी एक सकारात्मक आणि आवश्यक पाऊल आहे. यामुळे तंत्रज्ञानाचा विकास मानवी कल्याणासाठी व्हावा, या दिशेने एक महत्त्वपूर्ण प्रयत्न केला गेला आहे. या आचारसंहितेच्या अंमलबजावणीमुळे AI उद्योगात अधिक जबाबदारी आणि पारदर्शकता येण्याची अपेक्षा आहे.
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-15 07:00 वाजता, ‘欧州委、AI法に基づく「汎用AIの行動規範」公開’ 日本貿易振興機構 नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.