युनायटेड किंगडममधील विद्यापीठ ग्रंथालयांमध्ये ‘शेअर्ड सर्व्हिसेस’ (Shared Services) ची भूमिका: एक अहवाल
परिचय:
१४ जुलै २०२५ रोजी सकाळी ०८:४० वाजता, जपानमधील ‘करंट अवेयरनेस पोर्टल’ (Current Awareness Portal) नुसार, युनायटेड किंगडममधील ‘सोसायटी ऑफ कॉलेज, नॅशनल अँड युनिव्हर्सिटी लायब्ररीज’ (SCONUL – Society of College, National and University Libraries) या संस्थेने विद्यापीठ ग्रंथालयांमध्ये ‘शेअर्ड सर्व्हिसेस’ (Shared Services) च्या वापरासंबंधी एक अहवाल प्रसिद्ध केला आहे. हा अहवाल युनायटेड किंगडममधील विद्यापीठ ग्रंथालयांच्या कारभारात कशा प्रकारे एकत्रित सेवांचा (shared services) उपयोग केला जातो, यावर प्रकाश टाकतो. या अहवालामुळे विद्यापीठ ग्रंथालयांच्या भविष्यातील वाटचालीस दिशा मिळेल अशी अपेक्षा आहे.
शेअर्ड सर्व्हिसेस म्हणजे काय?
साध्या भाषेत सांगायचे तर, ‘शेअर्ड सर्व्हिसेस’ म्हणजे अनेक संस्था किंवा विभागांनी मिळून काही विशिष्ट सेवांचा उपयोग करणे. विद्यापीठ ग्रंथालयांच्या संदर्भात, याचा अर्थ असा की विविध विद्यापीठांतील ग्रंथालये काही विशिष्ट कार्ये, जसे की माहिती तंत्रज्ञान (IT), कर्मचारी व्यवस्थापन (HR), खरेदी (procurement) किंवा काही विशिष्ट प्रकारची संसाधने (resources) सामायिकरीत्या वापरू शकतात. यामुळे खर्च कमी होतो आणि कार्यक्षमतेत वाढ होते.
SCONUL अहवालाचा मुख्य उद्देश:
SCONUL ने हा अहवाल विद्यापीठ ग्रंथालयांना अधिक कार्यक्षम आणि आर्थिकदृष्ट्या सक्षम बनवण्यासाठी ‘शेअर्ड सर्व्हिसेस’ च्या फायद्यांवर आणि आव्हानांवर मार्गदर्शन करण्यासाठी प्रकाशित केला आहे. या अहवालात खालील प्रमुख मुद्द्यांवर लक्ष केंद्रित केले आहे:
-
खर्चात बचत: अनेक ग्रंथालयांनी एकत्र येऊन सेवा घेतल्याने प्रत्येक विद्यापीठाचा खर्च कमी होऊ शकतो. उदाहरणार्थ, सॉफ्टवेअर परवाने (software licenses), तंत्रज्ञान पायाभूत सुविधा (technology infrastructure) किंवा विशेष उपकरणांची खरेदी सामायिकरीत्या केल्यास सर्वांना फायदा होतो.
-
कार्यक्षमतेत वाढ: विशिष्ट कामांसाठी तज्ञ मनुष्यबळ उपलब्ध नसल्यास, शेअर्ड सर्व्हिसेसच्या माध्यमातून ते इतर विद्यापीठांकडून मिळवता येते. यामुळे कामाची गुणवत्ता सुधारते आणि वेळेची बचत होते.
-
संसाधनांचा प्रभावी वापर: अनेक विद्यापीठे मिळून दुर्मिळ किंवा महागडी संसाधने (उदा. विशिष्ट डेटाबेस, ई-बुक्सचे मोठे संग्रह) सामायिकरीत्या वापरू शकतात. यामुळे प्रत्येक विद्यापीठाला अशा महागड्या संसाधनांचा लाभ घेता येतो, जे कदाचित ते स्वतंत्रपणे घेऊ शकले नसते.
-
नवीन तंत्रज्ञानाचा अवलंब: शेअर्ड सर्व्हिसेसमुळे नवीन तंत्रज्ञान आणि नवीन पद्धतींचा अवलंब करणे सोपे होते. सर्व विद्यापीठे मिळून नवीन प्रणाली (systems) विकसित किंवा खरेदी करू शकतात.
-
सहकार्य आणि ज्ञान वाटप: या प्रणालीमुळे विद्यापीठांमधील ग्रंथपाल आणि कर्मचाऱ्यांमध्ये अधिक संवाद आणि ज्ञान वाटप वाढते. यामुळे नवीन कल्पनांना प्रोत्साहन मिळते.
अहवालातील प्रमुख निष्कर्ष आणि शिफारसी (संभाव्य):
SCONUL चा अहवाल या विषयावर सखोल अभ्यास करून काही निष्कर्ष काढतो आणि भविष्यासाठी शिफारसी देतो. या शिफारसींमध्ये पुढील गोष्टींचा समावेश असू शकतो:
- स्पष्ट धोरणे आणि नियम: शेअर्ड सर्व्हिसेस प्रभावीपणे राबवण्यासाठी स्पष्ट धोरणे आणि नियम असणे आवश्यक आहे. यात सेवांची व्याप्ती, खर्चाचे वाटप, जबाबदाऱ्या आणि समस्या निराकरण यंत्रणा यांचा समावेश असावा.
- तंत्रज्ञानाचा विकास: शेअर्ड सर्व्हिसेससाठी मजबूत आणि लवचिक तंत्रज्ञान पायाभूत सुविधा असणे गरजेचे आहे. यासाठी योग्य सॉफ्टवेअर आणि हार्डवेअरची निवड महत्त्वाची आहे.
- कर्मचारी प्रशिक्षण: शेअर्ड सर्व्हिसेसचा प्रभावी वापर करण्यासाठी कर्मचाऱ्यांचे योग्य प्रशिक्षण देणे आवश्यक आहे. त्यांना नवीन प्रणाली आणि प्रक्रिया समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
- समान ध्येये: सहभागी होणाऱ्या सर्व विद्यापीठांची ध्येये आणि गरजा जुळणाऱ्या असाव्यात, जेणेकरून सेवांचे यश सुनिश्चित करता येईल.
- सातत्यपूर्ण मूल्यांकन: शेअर्ड सर्व्हिसेसच्या कामकाजाचे नियमित मूल्यांकन करणे आणि आवश्यकतेनुसार सुधारणा करणे महत्त्वाचे आहे.
भारतासाठी काय अर्थ आहे?
युनायटेड किंगडममधील हा अहवाल केवळ तेथील विद्यापीठ ग्रंथालयांसाठीच उपयुक्त नाही, तर जगभरातील इतर देशांतील विद्यापीठ ग्रंथालयांसाठीही मार्गदर्शक ठरू शकतो. विशेषतः भारतासारख्या देशात, जिथे अनेक विद्यापीठे आहेत आणि संसाधने मर्यादित असू शकतात, तिथे शेअर्ड सर्व्हिसेसचा अवलंब करणे फायदेशीर ठरू शकते. भारतीय विद्यापीठ ग्रंथालयेही असेच एकत्र येऊन सेवा सामायिक करू शकतात, ज्यामुळे शैक्षणिक आणि संशोधनाच्या गुणवत्तेत वाढ होण्यास मदत होईल.
निष्कर्ष:
SCONUL चा हा अहवाल विद्यापीठ ग्रंथालयांना भविष्यात कसे काम करावे, याबद्दल मौल्यवान अंतर्दृष्टी देतो. ‘शेअर्ड सर्व्हिसेस’ हा एक असा दृष्टिकोन आहे, जो खर्च कमी करून, कार्यक्षमता वाढवून आणि संसाधनांचा प्रभावी वापर करून विद्यापीठ ग्रंथालयांना अधिक सक्षम बनवू शकतो. या अहवालामुळे ‘शेअर्ड सर्व्हिसेस’ ची संकल्पना अधिक मजबूत होईल आणि जगभरातील ग्रंथालयांना त्याचा फायदा घेता येईल.
英国国立・大学図書館協会（SCONUL）、大学図書館等におけるシェアードサービスに関する報告書を公表
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-14 08:40 वाजता, ‘英国国立・大学図書館協会（SCONUL）、大学図書館等におけるシェアードサービスに関する報告書を公表’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.