विकसनशील देशांमधील लिंग समानतेसाठी दरवर्षी $420 अब्ज डॉलर्सची तूट: आर्थिक विकासावर गंभीर परिणाम
संयुक्त राष्ट्रांच्या ताज्या अहवालानुसार, विकसनशील देशांमध्ये लिंग समानतेच्या ध्येयांसाठी दरवर्षी अंदाजे $420 अब्ज डॉलर्सची मोठी तूट आहे. ‘Economic Development’ ने १ जुलै २०२५ रोजी प्रकाशित केलेल्या या अहवालातून स्पष्ट होते की, लिंग समानता हे केवळ सामाजिक न्यायाचे प्रतीक नसून, आर्थिक विकासासाठी एक अत्यंत महत्त्वाचे इंजिन आहे. मात्र, या क्षेत्रात होणारी अपुरी गुंतवणूक आणि निधीची कमतरता विकसनशील देशांच्या प्रगतीला खीळ घालत आहे.
आर्थिक विकासाचा आधारस्तंभ लिंग समानता:
लिंग समानता साधणे म्हणजे स्त्रिया आणि पुरुषांना समान संधी, अधिकार आणि संसाधने उपलब्ध करून देणे. जेव्हा स्त्रिया शिक्षण, आरोग्य, रोजगार आणि निर्णय प्रक्रियेत समान भागीदार बनतात, तेव्हा त्याचा थेट सकारात्मक परिणाम समाजाच्या आर्थिक विकासावर होतो. स्त्रियांच्या सहभागामुळे उत्पादन क्षमता वाढते, नवोपक्रमला चालना मिळते आणि गरिबीचे प्रमाण कमी होण्यास मदत होते. याउलट, लिंग भेदभावामुळे समाजाचा अर्धा हिस्सा पूर्ण क्षमतेने योगदान देऊ शकत नाही, ज्यामुळे आर्थिक वाढ मंदावते.
$420 अब्ज डॉलर्सची तूट: नेमकी काय समस्या आहे?
हा $420 अब्ज डॉलर्सचा आकडा केवळ एक संख्या नाही, तर तो विकसनशील देशांतील लाखो स्त्रिया आणि मुलींच्या संधी हिरावून घेण्याचे प्रतीक आहे. या तुटीमुळे खालील प्रमुख क्षेत्रांवर नकारात्मक परिणाम होतो:
- शिक्षण: मुलींना शिक्षणापासून वंचित ठेवल्यास त्यांचे भविष्य अंधारात जाते आणि त्यांची आर्थिक उत्पादकता कमी होते.
- आरोग्य: माता आणि बाल आरोग्य सेवांमधील गुंतवणुकीचा अभाव स्त्रियांच्या आरोग्यावर आणि पर्यायाने संपूर्ण कुटुंबाच्या आरोग्यावर परिणाम करतो.
- रोजगार आणि आर्थिक संधी: स्त्रियांना समान वेतन, कामाच्या ठिकाणी सुरक्षितता आणि उद्योजकतेसाठी संधी न मिळाल्यास अर्थव्यवस्थेतील त्यांचा वाटा कमी होतो.
- राजकीय आणि सामाजिक सहभाग: निर्णय प्रक्रियेत स्त्रियांचा कमी सहभाग धोरणांना लिंग-संवेदनशील बनविण्यात अडथळा निर्माण करतो.
- हिंसाचार आणि असुरक्षितता: लिंग-आधारित हिंसाचार कमी करण्यासाठी आणि महिलांच्या सुरक्षेसाठी आवश्यक असलेल्या पायाभूत सुविधा आणि कार्यक्रमांना पुरेसा निधी मिळत नाही.
निधीच्या तुटीची कारणे:
या तुटीची अनेक कारणे आहेत. त्यापैकी काही प्रमुख कारणे अशी:
- प्राथमिकतांमध्ये बदल: अनेक विकसनशील देश इतर तातडीच्या गरजांवर (जसे की पायाभूत सुविधा, संरक्षण) अधिक लक्ष केंद्रित करतात आणि लिंग समानतेला दुय्यम स्थान देतात.
- आर्थिक मर्यादा: अनेक देशांची स्वतःची आर्थिक संसाधने मर्यादित आहेत, ज्यामुळे सामाजिक क्षेत्रांमध्ये पुरेसा निधी उपलब्ध करणे कठीण होते.
- आंतरराष्ट्रीय मदतीतील तफावत: आंतरराष्ट्रीय स्तरावर लिंग समानतेसाठी दिली जाणारी मदत आवश्यकतेपेक्षा खूपच कमी आहे.
- अकार्यक्षम निधी व्यवस्थापन: उपलब्ध निधीचा योग्य वापर न होणे किंवा भ्रष्टाचारासारख्या समस्यांमुळेही निधीची कमतरता भासते.
पुढील वाटचाल आणि उपाययोजना:
या गंभीर समस्येवर मात करण्यासाठी एकत्रित आणि सुनियोजित प्रयत्नांची गरज आहे. काही प्रमुख उपाययोजना खालीलप्रमाणे:
- सरकारची वचनबद्धता: विकसनशील देशांनी लिंग समानतेला राष्ट्रीय विकासाचे एक महत्त्वाचे ध्येय म्हणून स्वीकारले पाहिजे आणि त्यासाठी बजेटमध्ये योग्य तरतूद केली पाहिजे.
- आंतरराष्ट्रीय सहकार्य: विकसित राष्ट्रे आणि आंतरराष्ट्रीय संस्थांनी विकसनशील देशांना लिंग समानतेच्या ध्येयांसाठी अधिक आर्थिक आणि तांत्रिक सहाय्य पुरवले पाहिजे.
- खाजगी क्षेत्राचा सहभाग: खाजगी कंपन्यांनी आपल्या कॉर्पोरेट सामाजिक जबाबदारी (CSR) अंतर्गत लिंग समानता वाढवणारे उपक्रम आणि महिला उद्योजकतेला प्रोत्साहन देण्यासाठी गुंतवणूक करावी.
- धोरणात्मक बदल: लिंग भेदभावाला प्रोत्साहन देणारे कायदे आणि धोरणे बदलून स्त्रियांसाठी समान संधी निर्माण करणारी धोरणे आखावी लागतील.
- जागरूकता आणि शिक्षण: समाजात लिंग समानतेचे महत्त्व पटवून देण्यासाठी जनजागृती मोहिम राबवणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष:
लिंग समानता हे केवळ स्त्रियांचे हक्क नाही, तर ते शाश्वत आर्थिक विकासासाठी एक आवश्यक अट आहे. $420 अब्ज डॉलर्सची वार्षिक तूट ही विकसनशील देशांना त्यांच्या पूर्ण क्षमतेपर्यंत पोहोचण्यापासून रोखणारी एक मोठी अडचण आहे. या तुटीवर मात करण्यासाठी सरकार, आंतरराष्ट्रीय समुदाय, खाजगी क्षेत्र आणि समाज यांनी एकत्र येऊन कृती करणे काळाची गरज आहे. लिंग समानतेमध्ये केलेली गुंतवणूक ही खऱ्या अर्थाने मानवतेच्या आणि आर्थिक समृद्धीच्या भविष्यात केलेली गुंतवणूक ठरेल.
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
‘‘The margins of the budget’: Gender equality in developing countries underfunded by $420 billion annually’ Economic Development द्वारे 2025-07-01 12:00 वाजता प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख नम्र भाषेत लिहा. कृपया मराठीत फक्त लेखासह उत्तर द्या.