हॉटेल आणि पर्यटनाचा ओव्हरटूरिझमवर होणारा परिणाम: एक शास्त्रीय दृष्टिकोन
प्रस्तावना
जगाच्या कानाकोपऱ्यातून लोक नवनवीन ठिकाणी फिरण्यासाठी जातात. या पर्यटनामुळे अनेक शहरांचा विकास होतो, रोजगाराच्या संधी वाढतात आणि स्थानिक संस्कृतींनाही प्रोत्साहन मिळते. पण, जेव्हा एखाद्या ठिकाणी खूप जास्त पर्यटक एकाच वेळी भेट देतात, तेव्हा स्थानिक लोकांना आणि पर्यावरणाला अनेक समस्यांना तोंड द्यावे लागते. या समस्येला ‘ओव्हरटूरिझम’ म्हणतात. अलीकडेच Airbnb या कंपनीने युरोपियन युनियनमधील शहरांना या समस्येवर लक्ष केंद्रित करण्याचे आवाहन केले आहे. या अभ्यासात हॉटेल्समुळे ओव्हरटूरिझमवर कसा परिणाम होतो, याबद्दल माहिती दिली आहे. चला तर मग, आपण या विषयाचा शास्त्रीय दृष्टिकोनातून विचार करूया आणि हे समजून घेऊया की हे सर्व कसे घडते.
ओव्हरटूरिझम म्हणजे काय?
कल्पना करा की एका लहानशा बागेत खूप जास्त मुले खेळायला आली आहेत. यामुळे बागेतील झाडे, फुले आणि माती खराब होऊ शकते, तसेच मुलांना खेळायलाही जागा कमी पडेल. ओव्हरटूरिझमचीही अशीच परिस्थिती आहे. जेव्हा एखाद्या शहरात, खासकरून पर्यटनासाठी प्रसिद्ध असलेल्या ठिकाणी, क्षमतेपेक्षा जास्त पर्यटक येतात, तेव्हा स्थानिक जीवन, पर्यावरण आणि पायाभूत सुविधांवर ताण येतो. याचा अर्थ असा की, पर्यटन जेथे फायदेशीर ठरू शकते, तेथेच त्याचा अतिरेक झाल्यास नुकसानही होऊ शकते.
Airbnb चा अहवाल काय सांगतो?
Airbnb च्या अहवालानुसार, युरोपियन युनियनमधील अनेक शहरांमध्ये ओव्हरटूरिझमची समस्या वाढत आहे आणि यात हॉटेल्सची भूमिका महत्त्वाची आहे. अहवालात असे म्हटले आहे की, मोठ्या संख्याय हॉटेल युनिट्स (उदा. मोठे हॉटेल कॉम्प्लेक्स) शहरांमध्ये जास्त प्रमाणात पर्यटक आकर्षित करतात. यामुळे खालील गोष्टींवर परिणाम होतो:
- आवाजाचे प्रदूषण (Noise Pollution): जास्त पर्यटक म्हणजे जास्त वर्दळ, जास्त गाड्या आणि गोंगाट. यामुळे शहरांमधील शांतता भंग पावते.
- वाहतुकीवर ताण (Strain on Transportation): जास्त पर्यटक म्हणजे सार्वजनिक वाहतूक व्यवस्थेवर (उदा. बस, ट्रेन) प्रचंड ताण. यामुळे स्थानिक लोकांना प्रवास करणे कठीण होते.
- पाणी आणि ऊर्जा वापर (Water and Energy Consumption): मोठ्या हॉटेल्समध्ये पाणी आणि विजेचा वापर खूप जास्त होतो. जेव्हा अनेक हॉटेल्स एकाच शहरात असतात, तेव्हा स्थानिक पातळीवर या संसाधनांची कमतरता भासू शकते.
- कचरा व्यवस्थापन (Waste Management): पर्यटकांची संख्या वाढल्यास कचऱ्याचे प्रमाणही वाढते. हॉटेल्समधून निर्माण होणारा कचरा आणि पर्यटकांकडून होणारा कचरा यामुळे शहरांची कचरा व्यवस्थापन प्रणाली कोलमडू शकते.
- स्थानिक संस्कृतीवर परिणाम (Impact on Local Culture): खूप जास्त पर्यटक आल्याने स्थानिक परंपरा, चालीरीती आणि जीवनशैलीवरही परिणाम होऊ शकतो. शहरे पर्यटकांसाठी बदलली जातात आणि स्थानिक लोकांचे दैनंदिन जीवन कठीण होते.
शास्त्रीय दृष्ट्या या समस्येचा विचार
- लोकसंख्या घनता आणि संसाधन व्यवस्थापन (Population Density and Resource Management): जेव्हा एखाद्या शहरात पर्यटकांची संख्या स्थानिक रहिवाशांच्या संख्येपेक्षा खूप जास्त होते, तेव्हा लोकसंख्या घनता (Population Density) वाढते. शास्त्रज्ञांच्या मते, कोणत्याही परिसराची संसाधने (उदा. पाणी, वीज, जमीन) ही एका विशिष्ट लोकसंख्येला आधार देण्यासाठी तयार केलेली असतात. पर्यटकांच्या अतिरिक्त संख्येमुळे ही संसाधने अपुरी पडू शकतात. यालाच ‘संसाधन मर्यादा’ (Resource Limits) म्हणतात.
- पर्यावरणीय पदचिन्ह (Environmental Footprint): प्रत्येक मानवी कृतीचा पर्यावरणावर काही ना काही परिणाम होतो. याला ‘पर्यावरणीय पदचिन्ह’ म्हणतात. मोठ्या हॉटेल्समुळे विमान प्रवास, हॉटेलमधील वीज-पाणी वापर, एअर कंडिशनिंगचा वापर आणि कचरा निर्मिती यांमुळे कार्बन उत्सर्जन (Carbon Emission) वाढते. या वाढत्या उत्सर्जनामुळे हवामान बदल (Climate Change) सारख्या गंभीर समस्यांना तोंड द्यावे लागते.
- शाश्वत विकास (Sustainable Development): शाश्वत विकास म्हणजे असा विकास जो वर्तमानकाळातील गरजा पूर्ण करेल आणि भविष्यातील पिढ्यांच्या गरजांवरही परिणाम करणार नाही. ओव्हरटूरिझममुळे हा शाश्वत विकास धोक्यात येतो, कारण आपण आजच्या पर्यटनासाठी भविष्यातील संसाधने वापरत असतो.
विद्यार्थ्यांसाठी संदेश: विज्ञानात रुची कशी वाढवावी?
तुम्ही विचार करत असाल की या सगळ्याचा विज्ञानाशी काय संबंध? खूप जवळचा संबंध आहे!
- पर्यावरण विज्ञान (Environmental Science): ओव्हरटूरिझममुळे हवामान बदल, प्रदूषण आणि नैसर्गिक संसाधनांचा ऱ्हास कसा होतो, हे पर्यावरण विज्ञान आपल्याला शिकवते. तुम्ही या समस्यांवर उपाय शोधण्यासाठी प्रयोग करू शकता किंवा नवीन तंत्रज्ञान विकसित करू शकता.
- भूगोल (Geography): कोणते शहर पर्यटनासाठी प्रसिद्ध आहे, तेथे पर्यटक का येतात, स्थानिक लोकांवर काय परिणाम होतो, या सर्व गोष्टी भूगोल शिकवते. शहरांच्या रचनेचा आणि लोकांच्या वावराचा अभ्यास करणे यात येते.
- अर्थशास्त्र (Economics): पर्यटन हे अर्थव्यवस्थेसाठी कसे फायदेशीर किंवा हानीकारक ठरू शकते, याचा अभ्यास अर्थशास्त्र करते. लोकसंख्या आणि मागणी-पुरवठा यांचा संबंध समजून घेणे महत्त्वाचे आहे.
- अभियांत्रिकी (Engineering): जास्त पर्यटकांना सामावून घेण्यासाठी आणि त्यांना चांगल्या सुविधा देण्यासाठी नवीन अभियांत्रिकी कल्पनांची गरज असते. उदाहरणार्थ, कचरा पुनर्वापर (Waste Recycling) किंवा ऊर्जा वाचवणारे तंत्रज्ञान (Energy Saving Technologies).
काय करता येईल? (Solutions)
ओव्हरटूरिझमची समस्या सोडवण्यासाठी अनेक उपाय आहेत आणि त्यात विज्ञानाचा मोठा वाटा आहे:
- शाश्वत पर्यटन धोरणे (Sustainable Tourism Policies): सरकार आणि स्थानिक प्रशासन यांनी पर्यटनासाठी नियम बनवावेत, ज्यामुळे पर्यटकांची संख्या नियंत्रित राहील आणि पर्यावरणाचे संरक्षण होईल.
- तंत्रज्ञानाचा वापर (Use of Technology):
- स्मार्ट सिटी तंत्रज्ञान (Smart City Technology): शहरांमधील गर्दी व्यवस्थापित करण्यासाठी, वाहतूक सुरळीत करण्यासाठी आणि संसाधनांचा कार्यक्षम वापर करण्यासाठी तंत्रज्ञानाचा वापर करता येतो.
- नूतनीकरणक्षम ऊर्जा (Renewable Energy): हॉटेल्स आणि पर्यटन स्थळांवर सौर ऊर्जा (Solar Energy) किंवा पवन ऊर्जा (Wind Energy) वापरल्यास ऊर्जेचा वापर कमी होतो आणि प्रदूषणही घटते.
- कचरा व्यवस्थापन तंत्रज्ञान: कचरा कमी करणे, त्याचे वर्गीकरण करणे आणि पुनर्वापर करणे यासाठी नवीन तंत्रज्ञान वापरता येईल.
- स्थानिक लोकांना प्रोत्साहन (Promoting Local Communities): पर्यटकांनी मोठ्या हॉटेल्सऐवजी स्थानिक होमस्टे किंवा लहान व्यवसायिकांना पाठिंबा दिल्यास, पर्यटनाचा फायदा स्थानिक लोकांनाही मिळतो.
- जागरूकता निर्माण करणे (Creating Awareness): पर्यटकांनी आणि स्थानिकांनीही ओव्हरटूरिझमच्या परिणामांबद्दल जागरूक असणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
ओव्हरटूरिझम ही एक जागतिक समस्या आहे आणि ती केवळ हॉटेल्समुळेच नाही, तर वाढत्या पर्यटनामुळेही उद्भवते. Airbnb चा अहवाल आपल्याला या समस्येच्या एका पैलूवर प्रकाश टाकतो. विद्यार्थी म्हणून, आपण विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचा वापर करून या समस्यांवर उपाय शोधू शकतो. पर्यावरणाचे रक्षण करणे आणि पर्यटनाचा आनंद घेताना भविष्याचा विचार करणे, हे आपल्या सर्वांचे कर्तव्य आहे. जेव्हा आपण आपल्या आजूबाजूच्या जगाकडे शास्त्रीय दृष्ट्या पाहतो, तेव्हा आपल्याला नवीन गोष्टी शिकायला मिळतात आणि आपण जगाला एक चांगले स्थान बनवण्यासाठी हातभार लावू शकतो.
Calling on EU cities to tackle the ‘overwhelming impact’ of hotels on overtourism
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-06-13 04:00 ला, Airbnb ने ‘Calling on EU cities to tackle the ‘overwhelming impact’ of hotels on overtourism’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.