रिचर्ड स्टॉलमन: मुक्त सॉफ्टवेअर क्रांतीचे प्रणेते आणि GNU प्रकल्प
Korben.info या संकेतस्थळावर ३० जुलै २०२५ रोजी सकाळी ११:३७ वाजता प्रकाशित झालेल्या लेखात, रिचर्ड स्टॉलमन आणि मुक्त सॉफ्टवेअर क्रांती तसेच GNU प्रकल्पाबद्दल सविस्तर माहिती देण्यात आली आहे. हा लेख स्टॉलमन यांच्या कार्याचे महत्त्व, मुक्त सॉफ्टवेअरची संकल्पना आणि GNU प्रकल्पाची उद्दिष्ट्ये यावर प्रकाश टाकतो.
रिचर्ड स्टॉलमन: एक दूरदृष्टीचे नेते
रिचर्ड स्टॉलमन हे एक अमेरिकन सॉफ्टवेअर अभियंत आणि मुक्त सॉफ्टवेअर चळवळीचे जनक म्हणून ओळखले जातात. त्यांनी १९८० च्या दशकात सॉफ्टवेअरवरील मालकी हक्कांच्या विरोधात आवाज उठवला आणि वापरकर्त्यांच्या स्वातंत्र्याला महत्त्व दिले. त्यांच्या मते, सॉफ्टवेअर हे मुक्त असले पाहिजे, जेणेकरून कोणीही ते वापरू शकेल, त्याचे अध्ययन करू शकेल, त्यात बदल करू शकेल आणि ते वितरित करू शकेल.
मुक्त सॉफ्टवेअरची संकल्पना
मुक्त सॉफ्टवेअर ही केवळ “मोफत” सॉफ्टवेअर नाही, तर वापरकर्त्याच्या स्वातंत्र्याबद्दल आहे. स्टॉलमन यांनी मुक्त सॉफ्टवेअरच्या चार आवश्यक स्वातंत्र्यांची व्याख्या केली आहे:
- वापरण्याचे स्वातंत्र्य (Freedom 0): कोणत्याही हेतूसाठी सॉफ्टवेअर चालवण्याचे स्वातंत्र्य.
- अभ्यास करण्याचे आणि बदलण्याचे स्वातंत्र्य (Freedom 1): सॉफ्टवेअर कसे कार्य करते याचा अभ्यास करण्याची आणि आपल्या गरजेनुसार त्यात बदल करण्याची स्वातंत्र्य. यासाठी सॉफ्टवेअरचा सोर्स कोड उपलब्ध असणे आवश्यक आहे.
- वितरित करण्याचे स्वातंत्र्य (Freedom 2): सॉफ्टवेअरच्या प्रती इतरांना वाटण्याचे स्वातंत्र्य.
- सुधारित आवृत्त्या वितरित करण्याचे स्वातंत्र्य (Freedom 3): आपण केलेले बदल इतरांसोबत वाटून, संपूर्ण समाजाला त्याचा लाभ मिळवून देण्याचे स्वातंत्र्य.
GNU प्रकल्प: मुक्त सॉफ्टवेअरचे स्वप्न प्रत्यक्षात आणणे
स्टॉलमन यांनी १९८३ मध्ये GNU (Gnu’s Not Unix) प्रकल्पाची सुरुवात केली. या प्रकल्पाचे मुख्य उद्दिष्ट एक संपूर्ण मुक्त ऑपरेटिंग सिस्टम तयार करणे हे होते. “GNU is not Unix” हे नाव सूचित करते की हा प्रकल्प युनिक्स ऑपरेटिंग सिस्टमसारखा असला तरी, तो पूर्णपणे मुक्त सॉफ्टवेअरवर आधारित असेल.
GNU प्रकल्पाने अनेक महत्त्वाची सॉफ्टवेअर साधने विकसित केली आहेत, जसे की GNU कंपाइलर कलेक्शन (GCC), GNU डीबगर (GDB), GNU एडिटर (Emacs) आणि GNU युटिलिटीज. या साधनांनी मुक्त सॉफ्टवेअर इकोसिस्टमला बळकट केले आहे.
लिनक्स आणि GNU/लिनक्स
जरी लिनक्स कर्नल (Linux Kernel) लिनस टॉरवाल्ड्स यांनी स्वतंत्रपणे विकसित केले असले तरी, ते GNU प्रकल्पातील अनेक साधनांसह वापरले जाते. यामुळेच अनेक लोक या ऑपरेटिंग सिस्टमला “GNU/लिनक्स” म्हणून संबोधतात, जेणेकरून GNU प्रकल्पाचे योगदान अधोरेखित व्हावे.
मुक्त सॉफ्टवेअर क्रांतीचा वारसा
रिचर्ड स्टॉलमन यांच्या कार्यामुळे सॉफ्टवेअर जगात एक मोठी क्रांती घडली आहे. मुक्त सॉफ्टवेअरने जगभरातील अभियंते, संशोधक आणि वापरकर्त्यांना तंत्रज्ञानामध्ये समान संधी उपलब्ध करून दिली आहे. यामुळे नवकल्पनांना चालना मिळाली आहे आणि तंत्रज्ञान अधिक लोकाभिमुख झाले आहे.
Korben.info वरील हा लेख स्टॉलमन यांच्या विचारांचा आणि कार्याचा गौरव करतो, तसेच मुक्त सॉफ्टवेअर चळवळीचे महत्त्व आणि त्याचे भविष्य यावरही प्रकाश टाकतो. ही क्रांती आजच्या डिजिटल युगातही तितकीच प्रासंगिक आहे, कारण ती वापरकर्त्यांचे स्वातंत्र्य आणि तंत्रज्ञानावरील त्यांचे नियंत्रण यावर जोर देते.
Richard Stallman – La révolution du logiciel libre et GNU
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
‘Richard Stallman – La révolution du logiciel libre et GNU’ Korben द्वारे 2025-07-30 11:37 वाजता प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख नम्र भाषेत लिहा. कृपया मराठीत फक्त लेखासह उत्तर द्या.