बंदरांवरील स्कोप 3 नियामक दबाव वाढत आहे: सविस्तर विश्लेषण
लॉजिस्टिक्स बिझनेस मॅगझिनने २९ जुलै २०२५ रोजी रात्री १०:०३ वाजता ‘बंदरांवरील स्कोप 3 नियामक दबाव वाढत आहे’ या शीर्षकाखाली एक महत्त्वपूर्ण लेख प्रकाशित केला आहे. हा लेख बंदरांवर वाढत असलेल्या स्कोप 3 उत्सर्जन (Scope 3 emissions) संबंधित नियामक दबावावर प्रकाश टाकतो. या लेखाच्या आधारे, आम्ही स्कोप 3 उत्सर्जनाचे स्वरूप, बंदरांवरील त्याचा परिणाम आणि या आव्हानांना सामोरे जाण्यासाठी आवश्यक असलेल्या उपायांवर एक सविस्तर आणि विनम्र दृष्टिकोन मांडत आहोत.
स्कोप 3 उत्सर्जन म्हणजे काय?
स्कोप 1 आणि स्कोप 2 उत्सर्जनांप्रमाणे, स्कोप 3 उत्सर्जन हे अप्रत्यक्ष उत्सर्जन आहेत, जे एखाद्या संस्थेच्या स्वतःच्या कामकाजाव्यतिरिक्त (upstream and downstream) तयार होतात. यामध्ये कच्च्या मालाचे उत्पादन, वाहतूक, उत्पादनांचा वापर आणि विल्हेवाट यांसारख्या सर्व बाबींचा समावेश होतो. बंदरांच्या संदर्भात, स्कोप 3 उत्सर्जनांमध्ये जहाजांचे आगमन-निर्गमन, कंटेनरची हाताळणी, गोदामातील प्रक्रिया, आणि पोर्टवर होणारी इतर लॉजिस्टिक ऍक्टिव्हिटीज यांचा समावेश असतो. हे उत्सर्जन पोर्टच्या थेट नियंत्रणाबाहेर असले तरी, पोर्ट्सच्या एकूण कार्बन फूटप्रिंटमध्ये त्यांचा मोठा वाटा असतो.
नियामक दबाव का वाढत आहे?
जगभरातील सरकारे आणि आंतरराष्ट्रीय संस्था हवामान बदलाचा सामना करण्यासाठी कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यावर जोर देत आहेत. या प्रयत्नांचा एक भाग म्हणून, कंपन्यांना केवळ त्यांच्या प्रत्यक्ष (Scope 1 & 2) नव्हे, तर अप्रत्यक्ष (Scope 3) उत्सर्जनांचीही नोंद घेणे आणि ती कमी करणे बंधनकारक केले जात आहे. बंदरे हे जागतिक पुरवठा साखळीचे (global supply chain) महत्त्वाचे दुवे असल्याने, त्यांच्यावरील नियामक दबाव वाढणे स्वाभाविक आहे.
- पर्यावरणीय जबाबदारी: वाढत्या हवामान बदलाच्या धोक्यामुळे, बंदरांसारख्या मोठ्या औद्योगिक युनिट्सवर त्यांच्या पर्यावरणीय जबाबदाऱ्या पूर्ण करण्याचा दबाव येत आहे.
- जागतिक करारांचे पालन: पॅरिस करारासारखे (Paris Agreement) आंतरराष्ट्रीय करार सदस्य राष्ट्रांना कार्बन उत्सर्जन कमी करण्यासाठी वचनबद्ध करतात. याचा परिणाम म्हणून, राष्ट्रीय स्तरावर बंदरांसारख्या संस्थांवर धोरणात्मक दबाव येतो.
- ग्राहक आणि गुंतवणूकदारांची अपेक्षा: अनेक कंपन्या आणि गुंतवणूकदार आता पर्यावरण-स्नेही (eco-friendly) व्यवसायांना प्राधान्य देत आहेत. त्यामुळे, बंदरांना त्यांच्या स्कोप 3 उत्सर्जनांबद्दल पारदर्शक राहणे आणि ती कमी करण्यासाठी ठोस पावले उचलणे आवश्यक आहे.
बंदरांवरील परिणाम:
स्कोप 3 उत्सर्जनांचा सामना करण्यासाठी बंदरांना अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागते:
- माहिती संकलन: स्कोप 3 उत्सर्जनांची अचूक गणना आणि अहवाल (reporting) तयार करणे अत्यंत जटिल आहे, कारण यात अनेक भागीदारांचा सहभाग असतो.
- नियंत्रणाचा अभाव: पोर्ट्सचे व्यवस्थापन स्कोप 3 संबंधित सर्व ऍक्टिव्हिटीजवर थेट नियंत्रण ठेवू शकत नाहीत, जसे की जहाजांचे इंधन वापर किंवा ट्रकची वाहतूक.
- तंत्रज्ञानाचा वापर: उत्सर्जन कमी करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान आणि आधुनिक उपकरणांमध्ये मोठी गुंतवणूक करण्याची आवश्यकता आहे.
- सहकार्याची गरज: स्कोप 3 उत्सर्जन कमी करण्यासाठी पुरवठा साखळीतील सर्व भागीदारांचे सहकार्य (collaboration) अत्यावश्यक आहे.
आवश्यक उपाययोजना:
या आव्हानांवर मात करण्यासाठी बंदरांनी खालील उपाययोजनांवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे:
- मापन आणि अहवाल: स्कोप 3 उत्सर्जनांचे अचूक मापन करण्यासाठी एक मजबूत प्रणाली विकसित करणे आणि पारदर्शक अहवाल तयार करणे.
- तंत्रज्ञानाचा अवलंब: ऊर्जा-कार्यक्षम उपकरणे (energy-efficient equipment), इलेक्ट्रिक किंवा हायड्रोजन-आधारित वाहने (vehicles), आणि हरित इंधनाचा (green fuels) वापर वाढवणे.
- पुरवठा साखळीतील सहभाग: जहाजांचे मालक, लॉजिस्टिक्स कंपन्या आणि इतर भागधारकांशी समन्वय साधून त्यांनाही उत्सर्जन कमी करण्याच्या प्रक्रियेत सहभागी करून घेणे.
- नवोन्मेष आणि संशोधन: हरित तंत्रज्ञान आणि कार्यक्षम प्रक्रिया विकसित करण्यासाठी संशोधन आणि विकासामध्ये (R&D) गुंतवणूक करणे.
- धोरणात्मक नियोजन: दीर्घकालीन कार्बन कमी करण्याचे उद्दिष्ट्य (long-term carbon reduction targets) ठेवून त्यानुसार धोरणे आखणे.
निष्कर्ष:
लॉजिस्टिक्स बिझनेस मॅगझिनच्या लेखात नमूद केल्याप्रमाणे, बंदरांवरील स्कोप 3 नियामक दबाव आता केवळ एक पर्यावरणीय चिंता राहिलेली नाही, तर ती व्यावसायिक आणि धोरणात्मक आवश्यकता बनली आहे. या आव्हानात्मक परिस्थितीत, बंदरांना सक्रियपणे भूमिका घेऊन, तंत्रज्ञानाचा वापर करून आणि सर्व भागीदारांशी सहकार्य करून शाश्वत भविष्याकडे वाटचाल करावी लागेल. यामुळे केवळ नियामक गरजा पूर्ण होणार नाहीत, तर त्यांची स्पर्धात्मकता (competitiveness) आणि सामाजिक जबाबदारी (social responsibility) देखील वाढेल.
Scope 3 Regulatory Pressure Mounts on Ports
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
‘Scope 3 Regulatory Pressure Mounts on Ports’ Logistics Business Magazine द्वारे 2025-07-29 22:03 वाजता प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख नम्र भाषेत लिहा. कृपया मराठीत फक्त लेखासह उत्तर द्या.