AI टेस्टिंग आणि जीनोम एडिटिंग: विज्ञानाची जादू, मुलांसाठी एक सोपी ओळख!,Microsoft

AI टेस्टिंग आणि जीनोम एडिटिंग: विज्ञानाची जादू, मुलांसाठी एक सोपी ओळख!

नमस्ते मित्रांनो! आज आपण एका अशा विषयावर बोलणार आहोत, जो खूपच रंजक आहे आणि भविष्यासाठी खूप महत्त्वाचा आहे. विचार करा, आजकाल आपण ‘AI’ म्हणजे ‘Artificial Intelligence’ म्हणजेच कृत्रिम बुद्धिमत्ता याबद्दल खूप ऐकतो. हा AI म्हणजे काय, तो काय करतो आणि त्याची तपासणी (Testing) कशी होते, हे आपण सोप्या भाषेत समजावून घेऊया. आणि या सगळ्याला आपण एका मजेदार गोष्टीशी जोडून बघणार आहोत – ती म्हणजे ‘जीनोम एडिटिंग’ (Genome Editing)!

Microsoft ने काय नवीन आणलंय?

Microsoft ही एक मोठी कंपनी आहे, जी कॉम्प्युटर आणि तंत्रज्ञान बनवते. त्यांनी नुकतीच एक माहिती दिली आहे, जी ‘AI टेस्टिंग आणि इव्हॅल्युएशन’ (AI Testing and Evaluation) बद्दल आहे. याचा अर्थ असा की, AI कसं काम करतं, ते बरोबर आहे की नाही, याची तपासणी कशी करायची, याबद्दल त्यांनी काही नवीन गोष्टी शिकवल्या आहेत. आणि गंमत म्हणजे, त्यांनी हे शिकण्यासाठी ‘जीनोम एडिटिंग’ नावाच्या एका वैज्ञानिक प्रक्रियेचा आधार घेतला आहे!

AI म्हणजे काय? सोप्पं उदाहरण!

तुम्ही तुमच्या आई-बाबांचा स्मार्टफोन वापरता ना? त्यात ‘व्हॉइस असिस्टंट’ (Voice Assistant) असतो, जो तुम्ही बोललेलं ऐकून उत्तर देतो, गाणी लावतो किंवा तुमच्यासाठी काहीतरी शोधतो. तो ‘AI’ चाच एक प्रकार आहे. AI म्हणजे कॉम्प्युटरला माणसांसारखं विचार करायला आणि शिकायला शिकवणं. जसं तुम्ही गोष्टी शिकता, तसंच AI पण शिकतं.

AI ची तपासणी (Testing) का महत्त्वाची?

कल्पना करा, तुमचा आवडता खेळणीचा रोबोट आहे. तो जर चुकीचं काम करत असेल, तर तुम्हाला कसं वाटेल? तसंच, AI खूप महत्त्वाच्या कामांसाठी वापरलं जातं, जसं की गाड्या चालवण्यासाठी, रोगांचं निदान करण्यासाठी किंवा आपल्यासाठी माहिती शोधण्यासाठी. जर AI ने काही चूक केली, तर त्याचे मोठे परिणाम होऊ शकतात. म्हणून, AI तयार झाल्यावर त्याची कसून तपासणी करणं खूप गरजेचं आहे, जसं आपण परीक्षा देतो, तसंच AI ची पण ‘परीक्षा’ होते!

आता बोलूया जीनोम एडिटिंगबद्दल!

आता हा जीनोम एडिटिंगचा विषय थोडा वेगळा वाटेल, पण तो खूपच मजेदार आहे. ‘जीनोम’ म्हणजे काय? तर आपल्या शरीरातील प्रत्येक पेशीमध्ये एक ‘ब्लूप्रिंट’ (Blueprint) असते, जी आपल्याला कसं दिसावं, आपले केस कसे असावेत, हे सगळं ठरवते. या ब्लूप्रिंटला ‘DNA’ म्हणतात आणि DNA चा संच म्हणजे ‘जीनोम’.

‘जीनोम एडिटिंग’ म्हणजे या DNA मध्ये काही बदल करणं. जसं आपण एखाद्या चित्रात थोडे बदल करून त्याला अजून सुंदर बनवतो, तसंच वैज्ञानिक जीनोम एडिटिंगचा वापर करून काही आजार बरे करण्याचा प्रयत्न करत आहेत, जे जन्मापासूनच येतात.

Microsoft ने जीनोम एडिटिंगमधून काय शिकलं?

Microsoft च्या संशोधकांना असं वाटलं की, जसं जीनोम एडिटिंगमध्ये आपण DNA मध्ये अचूक बदल करतो आणि ते बरोबर झाले की नाही हे तपासतो, तसंच AI च्या तपासणीसाठी पण काहीतरी असंच ‘अचूक’ आणि ‘नियमबद्ध’ (Systematic) असलं पाहिजे.

त्यांनी जीनोम एडिटिंगच्या प्रक्रियेतून हे शिकले की:

• अचूकता (Precision): जसं DNA मध्ये चुकीचा बदल झाला, तर नुकसान होऊ शकतं, तसंच AI मध्ये पण अचूकता खूप महत्त्वाची आहे. AI ने जे काम करायला हवं, तेच करायला हवं, जास्त किंवा कमी नाही.
• तपासणीची पद्धत (Methodology): जीनोम एडिटिंगमध्ये शास्त्रज्ञ एका विशिष्ट पद्धतीने तपासणी करतात, की केलेला बदल योग्य आहे की नाही. Microsoft ने AI च्या तपासणीसाठी पण अशाच पद्धती विकसित केल्या आहेत, जेणेकरून AI कसं काम करतं, हे समजून घेता येईल.
• अपेक्षित परिणाम (Expected Outcomes): जीनोम एडिटिंग करण्यापूर्वी शास्त्रज्ञांना माहीत असतं की, काय बदल अपेक्षित आहे. तसंच AI च्या बाबतीत पण, AI कसं वागेल, हे आधीच ठरवून त्याची तपासणी केली जाते.
• अनपेक्षित बदल (Unexpected Changes): कधीकधी जीनोम एडिटिंगमध्ये अनपेक्षित बदल होऊ शकतात. शास्त्रज्ञ ते शोधून त्यांना दुरुस्त करतात. AI मध्ये पण काही अनपेक्षित चुका होऊ शकतात, ज्या शोधून त्या दुरुस्त करणं गरजेचं आहे.

हे आपल्यासाठी का महत्त्वाचं आहे?

तुम्हाला माहिती आहे का, विज्ञानातल्या या नवीन गोष्टींमुळे आपलं भविष्य खूप चांगलं होऊ शकतं.

• आरोग्य: AI आणि जीनोम एडिटिंगच्या मदतीने अनेक आजार बरे होऊ शकतात.
• नवीन शोध: AI मुळे शास्त्रज्ञांना नवीन गोष्टी लवकर शोधायला मदत होते.
• चांगलं आयुष्य: AI आपल्या कामात मदत करून आपलं आयुष्य सोपं बनवू शकतं.

तुम्ही काय करू शकता?

जर तुम्हाला विज्ञान आवडत असेल, तर तुम्ही पण अशाच नवीन गोष्टी शिकू शकता!

• वाचन करा: AI आणि विज्ञानाबद्दलची पुस्तकं किंवा लेख वाचा.
• प्रश्न विचारा: तुमच्या शिक्षकांना किंवा मोठ्यांना AI आणि विज्ञानाबद्दल प्रश्न विचारा.
• प्रयोग करा: घरी सोपे वैज्ञानिक प्रयोग करा.
• सर्जनशील व्हा: AI चा वापर करून तुम्ही काय नवीन करू शकता, याचा विचार करा.

Microsoft ने दिलेली ही माहिती आपल्याला सांगते की, AI किती शक्तिशाली असू शकतं आणि त्याची योग्य तपासणी करणं किती महत्त्वाचं आहे. जीनोम एडिटिंगसारख्या गुंतागुंतीच्या प्रक्रियेतून शिकून, AI ला अजून सुरक्षित आणि उपयुक्त बनवता येतं.

मित्रांनो, विज्ञान हे खूप मजेदार आहे. जसं जीनोम एडिटिंग DNA च्या कोडमध्ये बदल करतं, तसंच AI पण आपल्या जगात अनेक सकारात्मक बदल घडवून आणू शकतं. त्यासाठी गरज आहे, तर ती याबद्दल शिकण्याची आणि विज्ञानाच्या जगात स्वतःला सामील करून घेण्याची! चला तर मग, विज्ञानाची ही जादू एकत्र अनुभवूया!

AI Testing and Evaluation: Learnings from genome editing

एआयने बातम्या दिल्या आहेत.

Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:

2025-06-30 16:00 ला, Microsoft ने ‘AI Testing and Evaluation: Learnings from genome editing’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.