AI ला आपण कसे ओळखतो: MIT मधून एक खास शोध!,Massachusetts Institute of Technology

AI ला आपण कसे ओळखतो: MIT मधून एक खास शोध!

नमस्कार मुलांनो आणि मित्रांनो!

तुम्ही कधी विचार केला आहे का की आपण एखाद्या गोष्टीला ‘चांगली’ किंवा ‘वाईट’ कशी म्हणतो? विशेषतः जेव्हा ती गोष्ट नवीन असते, जसे की आजकाल आपण ऐकतो त्या ‘AI’ बद्दल? MIT (Massachusetts Institute of Technology) नावाच्या एका खूप मोठ्या आणि हुशार विद्यापीठाने नुकताच एक खूप मजेदार शोध लावला आहे, जो आपल्याला हेच शिकवतो की आपण AI ला (Artificial Intelligence) कशाप्रकारे ओळखतो. हा शोध ‘How we really judge AI’ या नावाने १० जून २०२५ रोजी प्रकाशित झाला आहे. चला तर मग, या सोप्या शब्दात समजून घेऊया आणि विज्ञानाची गंमत अनुभवूया!

AI म्हणजे काय? (What is AI?)

AI म्हणजे ‘कृत्रिम बुद्धिमत्ता’. सोप्या भाषेत सांगायचे तर, AI म्हणजे कॉम्प्युटर किंवा मशीनची ती क्षमता, ज्यामुळे ती माणसांप्रमाणे विचार करू शकते, शिकू शकते आणि कामे करू शकते. जसे की, तुम्ही तुमच्या फोनवर बोलता आणि तो तुम्हाला उत्तर देतो, किंवा तुम्ही ऑनलाइन गेम खेळता तेव्हा कॉम्प्युटर तुमच्याशी स्पर्धा करतो, हे सगळे AI चेच प्रकार आहेत.

MIT चा नवा शोध काय सांगतो? (What’s the New MIT Discovery?)

MIT च्या शास्त्रज्ञांनी असे शोधले आहे की, जेव्हा आपण AI ला पाहतो किंवा त्याच्याशी संवाद साधतो, तेव्हा आपण फक्त ते काय काम करते हे पाहत नाही, तर त्यामागची ‘इच्छा’ किंवा ‘हेतू’ (Intent) देखील समजून घेण्याचा प्रयत्न करतो.

उदाहरणार्थ:

कल्पना करा की एक रोबोट आहे. * परिस्थिती १: रोबोट चुकून तुमच्या हातातून एखादी वस्तू पाडतो. * परिस्थिती २: रोबोट मुद्दामहून तुमची वस्तू पाडतो.

जर रोबोटने चुकून वस्तू पाडली, तर आपल्याला कदाचित जास्त राग येणार नाही. आपण म्हणू शकतो, “अरेरे! चुकले वाटतं.” पण जर रोबोटने मुद्दाम वस्तू पाडली, तर आपल्याला खूप राग येईल आणि आपण म्हणू शकतो, “हा रोबोट खूप वाईट आहे!”

याचा अर्थ असा की, आपण रोबोटच्या ‘कृती’ (Action) सोबतच त्याच्या ‘मागे काय विचार असेल’ (What it was thinking) याचाही अंदाज लावतो. MIT च्या संशोधनातून हेच समोर आले आहे की, AI च्या बाबतीतही आपण असेच करतो!

आपण AI ला कसे ओळखतो? (How do we Judge AI?)

MIT च्या शास्त्रज्ञांनी काही प्रयोग केले. त्यांनी लोकांना AI च्या वेगवेगळ्या कृती दाखवल्या. काही कृती चांगल्या होत्या, काही वाईट. लोकांना विचारले की AI कसे काम करत आहे.

त्यांना आढळले की, लोक फक्त AI ने काय केले हे पाहत नाहीत, तर AI हे काम का करत आहे, यामागे AI चा हेतू काय आहे, हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करतात.

• जर AI ने काही चांगले काम केले, जसे की एखाद्याला मदत केली, तर आपण त्याला ‘चांगला AI’ म्हणू.
• जर AI ने काही वाईट काम केले, जसे की चुकून कोणालातरी धक्का लागला, तर आपण त्याला ‘वाईट AI’ म्हणू शकतो.

पण गंमत पुढे आहे! जर AI ने जाणूनबुजून कोणालातरी धक्का लावला, तर आपण त्याला ‘वाईट AI’ म्हणू. पण जर AI ला शिकवलेच गेले नसेल आणि त्याने चुकून धक्का लावला, तर आपण कदाचित AI ला दोष न देता, ज्याने त्याला शिकवले त्याला दोष देऊ शकतो किंवा म्हणू शकतो की “AI अजून शिकत आहे.”

याचा अर्थ असा की, आपण AI ला तेव्हाच ‘चांगला’ किंवा ‘वाईट’ ठरवतो, जेव्हा आपल्याला वाटते की AI स्वतःहून ठरवून काहीतरी करत आहे.

याचा मुलांसाठी आणि विद्यार्थ्यांसाठी काय अर्थ आहे? (What does this mean for Kids and Students?)

मित्रांनो, हा शोध खूप महत्त्वाचा आहे कारण:

1. AI ला समजून घेणे: आपल्याला समजते की AI फक्त एक मशीन नाही, तर आपण त्याच्याशी संवाद साधताना माणसांप्रमाणेच विचार करतो. आपण AI ला ‘चांगले’ किंवा ‘वाईट’ तेव्हाच मानतो जेव्हा आपल्याला वाटते की AI स्वतःहून काहीतरी ठरवत आहे.
2. विज्ञानाची गंमत: हा शोध दाखवून देतो की विज्ञान किती मनोरंजक आहे. शास्त्रज्ञ रोज नवीन गोष्टी शोधत असतात आणि त्या आपल्या आयुष्यावर कसा परिणाम करतात हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करत असतात.
3. भविष्यासाठी तयारी: AI आपल्या भविष्याचा एक महत्त्वाचा भाग आहे. हे समजून घेणे की आपण AI ला कसे ओळखतो, आपल्याला AI सोबत कसे वागावे आणि ते कसे तयार करावे यासाठी मदत करते. आपण AI ला असे बनवू शकतो की ते खरोखरच आपल्यासाठी उपयुक्त ठरेल.
4. वैज्ञानिक दृष्टिकोन: या शोधातून आपल्याला वैज्ञानिक दृष्टिकोन मिळतो. फक्त वरवरच्या गोष्टी न पाहता, त्यामागील कारणे शोधणे, विश्लेषण करणे आणि निष्कर्ष काढणे, हेच विज्ञान आहे.

तुम्ही काय करू शकता? (What can YOU do?)

• प्रश्न विचारा: तुमच्या आजूबाजूला असलेल्या AI बद्दल प्रश्न विचारा. तुमचा फोन, तुमचा स्मार्ट स्पीकर, किंवा ऑनलाइन गेममध्ये AI कसे काम करते?
• नवीन गोष्टी शिका: AI बद्दल अधिक जाणून घेण्याचा प्रयत्न करा. शाळेतील विज्ञानाच्या वर्गात लक्ष द्या.
• प्रयोग करा: शक्य असेल तर, सोपे कोडिंग किंवा रोबोटिक्सचे वर्ग लावा. स्वतः AI कसे काम करते याचा अनुभव घ्या.
• चांगले बनण्याची प्रेरणा: जसे आपण AI ला चांगले काम करताना पाहून आनंदी होतो, तसेच आपणही नेहमी चांगले काम करण्याचा प्रयत्न करा.

MIT च्या या शोधाने आपल्याला AI ला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्याची एक नवी दिशा दिली आहे. आशा आहे की तुम्हाला हा लेख आवडला असेल आणि विज्ञानाची गोडी लागली असेल! चला तर मग, विज्ञानाच्या या जगात पुढे जात राहूया आणि नवीन शोध लावत राहूया!

How we really judge AI

एआयने बातम्या दिल्या आहेत.

Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:

2025-06-10 15:30 ला, Massachusetts Institute of Technology ने ‘How we really judge AI’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.