‘米・図書館情報資源振興財団（CLIR）’ चे ‘डिजिटल वारसा’ जतन करण्यासाठी ‘एम्युलेशन तंत्रज्ञाना’चे महत्त्व – एक सोप्या भाषेतील लेख
प्रस्तावना
आपल्याला माहिती आहेच की, तंत्रज्ञान वेगाने बदलत आहे. आज आपण वापरत असलेले अनेक डिजिटल साधने आणि सॉफ्टवेअर काही वर्षांत कालबाह्य होऊ शकतात. अशा परिस्थितीत, आपण आज जतन करत असलेल्या डिजिटल माहितीचे काय होईल? ती माहिती भविष्यात वाचता येईल का? या गंभीर प्रश्नांची उत्तरे शोधण्यासाठी, ‘米・図書館情報資源振興財団（CLIR）’ (Council on Library and Information Resources) या अमेरिकेतील एका प्रतिष्ठित संस्थेने एक महत्त्वपूर्ण अहवाल प्रकाशित केला आहे. या अहवालाचे नाव आहे ‘Emulation: A Strategy for Preserving Digital Resources’ (एम्युलेशन: डिजिटल संसाधने जतन करण्यासाठी एक धोरण). हा अहवाल २२ जुलै २०२५ रोजी सकाळी ०९:२० वाजता ‘करंट अवेयरनेस पोर्टल’ (Current Awareness Portal) वर प्रकाशित झाला आहे. या लेखात आपण या अहवालातील मुख्य मुद्दे सोप्या भाषेत समजून घेणार आहोत.
एम्युलेशन तंत्रज्ञान म्हणजे काय?
सोप्या भाषेत सांगायचे तर, एम्युलेशन तंत्रज्ञान म्हणजे जुन्या संगणक प्रणालींवर किंवा सॉफ्टवेअरवर तयार झालेला डेटा, भविष्यात नवीन आणि आधुनिक संगणक प्रणालींवरसुद्धा वाचता येईल किंवा वापरता येईल अशी व्यवस्था करणे.
कल्पना करा की, तुमच्याकडे एक जुना पेन ड्राईव्ह आहे, ज्यावर तुम्ही १९९० च्या दशकात वापरल्या जाणाऱ्या एका खास सॉफ्टवेअरमध्ये माहिती सेव्ह केली आहे. आजच्या आधुनिक संगणकांवर ते सॉफ्टवेअर चालत नाही, त्यामुळे तुम्ही त्या पेन ड्राईव्हमधील माहिती उघडू शकत नाही. एम्युलेशन तंत्रज्ञान येथेच कामाला येते. ते एक असे ‘अ‍ॅडॉप्टर’ किंवा ‘अनुवादक’ म्हणून काम करते, जे जुन्या सॉफ्टवेअरचे अनुकरण (emulate) करते. त्यामुळे, आधुनिक संगणक प्रणालीवरही जुने सॉफ्टवेअर जणू चालू आहे, असे भासवले जाते आणि तुम्ही त्या माहितीपर्यंत पोहोचू शकता.
CLIR च्या अहवालातील मुख्य मुद्दे:
CLIR चा हा अहवाल एम्युलेशन तंत्रज्ञानाचे डिजिटल वारसा जतन करण्यामधील महत्त्व अधोरेखित करतो. या अहवालातील काही प्रमुख मुद्दे खालीलप्रमाणे आहेत:
-
डिजिटल वारसा जतन करण्याची गरज: आज आपण फोटो, व्हिडिओ, कागदपत्रे, पुस्तके, कलाकृती आणि इतर अनेक गोष्टी डिजिटल स्वरूपात जतन करतो. पण हे डिजिटल स्वरूप कायमस्वरूपी टिकणार नाही. जसजसे तंत्रज्ञान बदलेल, तसतसे जुने हार्डवेअर आणि सॉफ्टवेअर निरुपयोगी ठरतील. अशा वेळी, आपले डिजिटल ज्ञान आणि सांस्कृतिक वारसा धोक्यात येऊ शकतो.
-
एम्युलेशनचे फायदे:
- सक्रिय जतन (Active Preservation): एम्युलेशन हे केवळ डेटा जतन करत नाही, तर तो डेटा तयार करण्यासाठी वापरलेल्या मूळ वातावरणाचेही (सॉफ्टवेअर, ऑपरेटिंग सिस्टम) अनुकरण करते. यामुळे, डेटा जसा तयार झाला होता, तसाच भविष्यात अनुभवता येतो.
- दीर्घकालीन सुलभता (Long-term Accessibility): यामुळे, भविष्यात नवीन संगणक प्रणाली आल्या तरी, जुन्या प्रणालींवर तयार झालेला डेटा सहजपणे वाचता येईल.
- उदाहरणे: जुने व्हिडिओ गेम्स, जुने सॉफ्टवेअर ग्राफिक्स, किंवा जुन्या ऑपरेटिंग सिस्टमवर चालणारे विशेष प्रोग्राम यांसारख्या गोष्टींना एम्युलेशनद्वारे जतन करता येते.
-
एम्युलेशनची आव्हाने:
- तांत्रिक गुंतागुंत: एम्युलेशन प्रणाली तयार करणे आणि ती चालवणे हे तांत्रिकदृष्ट्या खूप गुंतागुंतीचे असू शकते.
- परवाना आणि कॉपीराइट: जुन्या सॉफ्टवेअरचे परवाने आणि कॉपीराइटचे प्रश्न सोडवणे हे एक मोठे आव्हान आहे.
- खर्च आणि संसाधने: एम्युलेशन प्रणाली विकसित करण्यासाठी आणि ती चालवण्यासाठी बराच खर्च आणि विशेष कौशल्ये लागतात.
- कायदेशीर बाबी: काही जुन्या सॉफ्टवेअरचे कायदेशीर अधिकार क्लिष्ट असू शकतात.
-
धोरणात्मक शिफारसी: CLIR अहवाल एम्युलेशन तंत्रज्ञानाचा वापर करण्यासाठी काही शिफारसी देतो, जसे की:
- संशोधन आणि विकास: एम्युलेशन तंत्रज्ञानात अधिक संशोधन करण्याची आणि ते अधिक सोपे व स्वस्त करण्याची गरज आहे.
- सहयोग: ग्रंथालये, संग्रहालये आणि इतर संस्थांनी एकत्र येऊन एम्युलेशनसाठी काम केले पाहिजे.
- जागरूकता: एम्युलेशन तंत्रज्ञानाच्या महत्त्वाविषयी जनजागृती करणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष
CLIR चा हा अहवाल डिजिटल युगात आपल्या वारशाला जतन करण्यासाठी एम्युलेशन तंत्रज्ञानाची किती गरज आहे, हे स्पष्ट करतो. जरी या तंत्रज्ञानात काही आव्हाने असली तरी, योग्य नियोजन आणि सहकार्याने आपण आपले मौल्यवान डिजिटल ज्ञान आणि सांस्कृतिक वारसा येणाऱ्या पिढ्यांसाठी सुरक्षित ठेवू शकतो. हे तंत्रज्ञान आपल्याला केवळ भूतकाळाशीच जोडत नाही, तर भविष्यातही भूतकाळातील ज्ञानाचा आणि अनुभवांचा लाभ घेण्यास मदत करते.
米・図書館情報資源振興財団（CLIR）、エミュレーション技術の概要をまとめたレポートを公開
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-22 09:20 वाजता, ‘米・図書館情報資源振興財団（CLIR）、エミュレーション技術の概要をまとめたレポートを公開’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.