डोळ्यांनी पाहू आणि अनुवांशिकतेचा अभ्यास करूया! MIT चं नवं तंत्रज्ञान
MIT, म्हणजेच मॅसॅच्युसेट्स इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी, या जगप्रसिद्ध विज्ञान संस्थेने एक खूपच भारी नवीन गोष्ट शोधून काढली आहे! ही गोष्ट इतकी खास आहे की आपण आता एकाच वेळी पेशींना (cells) बघू शकतो आणि त्यांच्या आत असलेले ‘जनुक’ (genes) काय काम करतात, हे देखील समजून घेऊ शकतो. विचार करा, हे किती मजेदार असेल!
जनुक म्हणजे काय?
आपल्या शरीरात अब्जावधी पेशी आहेत. प्रत्येक पेशीमध्ये एक ‘केंद्रक’ (nucleus) असतो, जणू काही पेशीचा मेंदूच! या केंद्रकात ‘गुणसूत्र’ (chromosomes) असतात आणि गुणसूत्रांमध्ये ‘डीएनए’ (DNA) असतो. डीएनए हे एका पुस्तकासारखे आहे, ज्यात आपल्या शरीराची सर्व माहिती लिहिलेली असते. या माहितीच्या एका छोट्या भागाला ‘जनुक’ म्हणतात. जनुकांमुळेच आपले डोळे निळे आहेत, आपण उंच वाढतो किंवा आपल्याला गाण्याची आवड आहे. जनुक आपल्या शरीरातील प्रत्येक गोष्टीसाठी जबाबदार असतात.
पूर्वी काय व्हायचं?
पूर्वी शास्त्रज्ञांना जनुकांचा अभ्यास करण्यासाठी खूप वेगवेगळ्या पद्धती वापराव्या लागत होत्या. एकतर ते पेशींना एका खास प्रकारच्या डब्यात ठेवून त्यांच्यातील जनुके काय करत आहेत, हे अभ्यासायचे. किंवा मग ते पेशींना खूप लहान तुकड्यांमध्ये कापून, त्यातील जनुकांची ‘फोटोकॉपी’ (sequencing) बनवून अभ्यास करायचे. पण या दोन्ही पद्धतींमध्ये काहीतरी कमी पडायचं. एकतर आपण पेशींना बघू शकत नव्हतो, किंवा मग जनुकांचे काम कसे चालले आहे हे स्पष्ट दिसत नव्हते.
MIT चं नवीन तंत्रज्ञान काय आहे?
MIT च्या शास्त्रज्ञांनी एक अशी जादूची कांडी (तंत्रज्ञान) शोधली आहे, जी या दोन्ही गोष्टी एकाच वेळी करू शकते! याला ‘इमेजिंग आणि सिक्वेन्सिंग एकत्र करणे’ असे म्हणता येईल.
कल्पना करा की तुमच्याकडे एक खास दुर्बिण (microscope) आहे, जी तुम्हाला पेशींच्या आत काय चालले आहे हे दाखवते. आणि त्याच वेळी, ती दुर्बिण पेशींच्या आतल्या DNA ची ‘फोटोकॉपी’ (sequencing) पण काढते!
हे कसं काम करतं?
- पेशींचे छायाचित्रण (Imaging): शास्त्रज्ञ पेशींना एका खास प्रकारच्या रंगाने रंगवतात. हे रंग पेशींच्या आतल्या वेगळ्या वेगळ्या भागांना आणि विशेषतः जनुकांना उजळून टाकतात. यामुळे, आपल्याला पेशींचे खूप स्पष्ट फोटो मिळतात. आपण बघू शकतो की कोणतं जनुक पेशीमध्ये कुठे आहे आणि ते काय करत आहे.
- जनुकांचे सिक्वेन्सिंग (Sequencing): याच वेळी, शास्त्रज्ञ पेशींच्या आतल्या DNA ची ‘फोटोकॉपी’ काढतात. याला ‘सिक्वेन्सिंग’ म्हणतात. यामुळे आपल्याला जनुकांची खरी ओळख आणि ते काय काम करत आहे, याची माहिती मिळते.
हे इतकं खास का आहे?
- स्पष्ट चित्र: आता शास्त्रज्ञांना पेशींच्या आत काय चालले आहे, हे स्पष्टपणे दिसणार आहे.
- जनुकांचे काम समजणार: कोणतं जनुक पेशीमध्ये कुठे आहे आणि ते कसं काम करतंय, हे बघता येणार आहे.
- रोग समजून घेणं: अनेक रोग जनुकांमधील बदलांमुळे होतात. हे नवीन तंत्रज्ञान वापरून, डॉक्टर आणि शास्त्रज्ञ रोगांची कारणं अधिक चांगल्या प्रकारे शोधू शकतील.
- नवीन औषधं बनवणं: जनुकांच्या कामावर आधारित नवीन आणि प्रभावी औषधं बनवण्यासाठी याचा खूप उपयोग होईल.
- जीवनाचा अभ्यास: जीवनाच्या प्रत्येक छोट्या मोठ्या गोष्टीमागे जनुकांचं काय योगदान आहे, हे समजून घ्यायला मदत होईल.
मुलांसाठी आणि विद्यार्थ्यांसाठी काय अर्थ आहे?
जर तुम्हाला विज्ञान, विशेषतः जीवशास्त्र आवडत असेल, तर ही तुमच्यासाठी खूप आनंदाची बातमी आहे!
- तुम्हीही शास्त्रज्ञ बनू शकता: हे तंत्रज्ञान वापरून तुम्ही स्वतः पेशी आणि जनुकांचा अभ्यास करू शकता.
- नवीन शोध लावू शकता: उद्या तुम्हीही या नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर करून असेच काहीतरी अद्भुत शोध लावू शकता.
- ज्ञानाची नवी दारं उघडणार: आता जीवशास्त्र आणि वैद्यकीय क्षेत्राबद्दल तुम्हाला खूप नवीन आणि रंजक गोष्टी शिकायला मिळतील.
MIT चं हे नवीन तंत्रज्ञान म्हणजे विज्ञानाच्या जगात एक क्रांतीच आहे. जणू काही आपण आता पेशींच्या आतल्या जगात डोकावून बघू शकतो आणि त्यांच्या रहस्यमय कार्यांचा उलगडा करू शकतो. विज्ञान किती रोमांचक आहे, नाही का? चला तर मग, या नवीन शोधांनी प्रेरित होऊन आपणही विज्ञानात रस घेऊया आणि उद्याचे शास्त्रज्ञ बनूया!
New method combines imaging and sequencing to study gene function in intact tissue
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-06-30 18:03 ला, Massachusetts Institute of Technology ने ‘New method combines imaging and sequencing to study gene function in intact tissue’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.