यंत्रमानवांना शिकवणारी नवीन पद्धत: खेळता खेळता शिकणारे यंत्रमानव!
MIT च्या शास्त्रज्ञांनी शोध लावला खास मार्ग!
कल्पना करा, एक असा यंत्रमानव जो तुमच्यासारखाच वस्तू पकडू शकतो, त्याला नीट हाताळू शकतो आणि वेगवेगळ्या कामांमध्ये मदत करू शकतो. पण हे यंत्रमानव शिकणार कसे? त्यांना कोण शिकवणार? MIT (Massachusetts Institute of Technology) मध्ये काम करणाऱ्या काही हुशार शास्त्रज्ञांनी एक नवीन आणि मजेदार मार्ग शोधला आहे, ज्यामुळे यंत्रमानव खूप लवकर आणि चांगल्या प्रकारे शिकू शकतील.
हा नवीन मार्ग काय आहे?
शास्त्रज्ञांनी एक असा ‘पाइपलाइन’ (Pipeline) तयार केला आहे, जो यंत्रमानवांना शिकवण्यासाठी खास ‘ट्रेनिंग डेटा’ (Training Data) तयार करतो. सोप्या भाषेत सांगायचं तर, जसे आपण शाळेत पुस्तकं वाचून किंवा शिक्षकांना ऐकून शिकतो, तसेच हे यंत्रमानव ‘सिम्युलेशन’ (Simulation) नावाच्या एका खास संगणक प्रणालीतून शिकतात.
सिम्युलेशन म्हणजे काय?
सिम्युलेशन म्हणजे एखाद्या गोष्टीची नक्कल करणे. जसे आपण कॉम्प्युटर गेम्स खेळतो, त्यामध्ये आपण एका काल्पनिक जगात असतो आणि वेगवेगळ्या गोष्टी करतो. तसेच, हे शास्त्रज्ञ संगणकातच एक खेळ तयार करतात, ज्यामध्ये यंत्रमानव खऱ्या जगातल्या वस्तू पकडण्याचा, उचलण्याचा आणि हलवण्याचा सराव करतात.
हे ‘ट्रेनिंग डेटा’ कसा तयार होतो?
ज्याप्रमाणे शिक्षकांसाठी विद्यार्थ्यांचे अभ्यासक्रमाचे पेपर आणि प्रश्नपत्रिका महत्त्वाच्या असतात, त्याचप्रमाणे यंत्रमानवांसाठी ‘ट्रेनिंग डेटा’ म्हणजे त्यांनी काय शिकावे आणि कसे शिकावे याची माहिती.
- खेळासारखे शिकणे: शास्त्रज्ञ संगणकात असा खेळ तयार करतात, की ज्यामध्ये यंत्रमानवाला वेगवेगळ्या वस्तू कशा पकडायच्या, त्यांना किती ताकदीने पकडायचे, याबद्दल शिकवले जाते. जसे की, आपण चेंडू पकडताना हलका हात ठेवतो, पण लाकडी ओंडका उचलताना जास्त ताकद लावतो, त्याचप्रमाणे यंत्रमानव या सिम्युलेशनमधून शिकतात.
- चुकांमधून शिकणे: यंत्रमानव सिम्युलेशनमध्ये चुकाही करतात, पण त्या चुकांमधून ते शिकतात की काय केले पाहिजे आणि काय नाही. जसे आपण एखादी गोष्ट करताना चुकलो, तर पुढच्या वेळी ती सुधारतो, तसेच यंत्रमानव सिम्युलेशनमध्ये लाखो वेळा सराव करून अधिक हुशार होतात.
- वेगवेगळ्या परिस्थितींसाठी तयारी: कधी कधी वस्तू गुळगुळीत असतात, कधी खडबडीत. कधी वस्तू हलकी असते, कधी जड. सिम्युलेशनमध्ये या सगळ्या वेगवेगळ्या प्रकारच्या वस्तू आणि परिस्थिती तयार केल्या जातात, जेणेकरून यंत्रमानव खऱ्या जगात कोणत्याही परिस्थितीत काम करू शकतील.
याचा फायदा काय?
- वेळेची बचत: खऱ्या जगात यंत्रमानवांना शिकवण्यासाठी खूप वेळ आणि खर्च लागतो. पण सिम्युलेशनमध्ये हे काम खूप लवकर होते.
- सुरक्षितता: यंत्रमानव खऱ्या वस्तू हाताळण्यापूर्वी सिम्युलेशनमध्ये सराव करतात, त्यामुळे कोणतीही दुर्घटना होण्याची भीती नसते.
- अधिक अचूकता: सिम्युलेशनमध्ये लाखो वेळा सराव केल्यामुळे यंत्रमानव खूप अचूकपणे काम करायला शिकतात.
- नवीन कामांसाठी तयार: हे यंत्रमानव कारखान्यांमध्ये वस्तू बनवण्यासाठी, घरी मदत करण्यासाठी किंवा अगदी अंतराळातही काम करण्यासाठी तयार होऊ शकतात.
तुम्ही काय करू शकता?
जर तुम्हाला यंत्रमानवांबद्दल आणि नवीन तंत्रज्ञानाबद्दल आवड असेल, तर तुम्ही कॉम्प्युटर प्रोग्रामिंग शिकू शकता. तुम्ही विज्ञानाचे पुस्तकं वाचू शकता, प्रयोग करू शकता. अनेक विद्यापीठे आणि संस्था मुलांना विज्ञानाचे खेळ आणि वर्कशॉप्स आयोजित करतात, त्यांचा फायदा घ्या.
MIT च्या शास्त्रज्ञांनी शोधलेला हा नवीन मार्ग यंत्रमानवांना अधिक हुशार आणि उपयुक्त बनवण्यासाठी खूप महत्त्वाचा आहे. यातून हे यंत्रमानव आपल्या जीवनात अनेक प्रकारे मदत करू शकतील, जसे की घरकामात मदत करणे, अवघड ठिकाणी पोहोचणे किंवा आपल्यासाठी नवीन वस्तू बनवणे. हे खरंच खूप रोमांचक आहे, नाही का? जणू काही आपण एका नव्या युगात प्रवेश करत आहोत, जिथे यंत्रमानव आपले मित्र बनून आपल्याला मदत करतील!
Simulation-based pipeline tailors training data for dexterous robots
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-07-11 19:20 ला, Massachusetts Institute of Technology ने ‘Simulation-based pipeline tailors training data for dexterous robots’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.