वाईटातून वाईटाकडे: जेव्हा ‘वाईट’ लोकं विज्ञान शिकवतात!
हार्वर्ड विद्यापीठाची एक खास गोष्ट (दिनांक: २३ जून २०२५, वेळ: ४:५४ PM)
प्रिय मित्र-मैत्रिणींनो,
आज आपण एका खूप मजेदार आणि विचार करायला लावणाऱ्या विषयावर बोलणार आहोत. हार्वर्ड विद्यापीठाने नुकतीच एक नवी गोष्ट प्रकाशित केली आहे, तिचं नाव आहे – ‘From bad to worse’, ज्याचा अर्थ आहे ‘वाईटातून वाईटाकडे’. आता तुम्ही म्हणाल, “अरे देवा! हे तर खूप भीतीदायक आहे!” पण थांबा, थांबा! या गोष्टीमध्ये ‘वाईट’ लोकं म्हणजे काही गुंड किंवा गुन्हेगार नाहीत, तर ते असे शास्त्रज्ञ किंवा विचारवंत आहेत ज्यांनी खूप ‘वाईट’ किंवा नकारात्मक गोष्टी केल्या, पण तरीही त्यांच्यामुळे विज्ञानाला खूप मदत झाली.
पण हे कसं शक्य आहे?
कल्पना करा, एक माणूस आहे जो खूप वाईट वागतो, कोणाचं ऐकत नाही, इतरांना त्रास देतो. पण तोच माणूस एक असा शोध लावतो, ज्यामुळे सगळ्या जगाला फायदा होतो. कसं वाटेल तुम्हाला? थोडं विचित्र ना? पण इतिहासात असे अनेक लोक होऊन गेले आहेत.
हार्वर्डच्या या लेखात अशाच लोकांबद्दल सांगितलं आहे. हे लोकं कदाचित स्वार्थी असतील, कदाचित इतरांशी चांगलं वागत नसतील, पण त्यांनी जे प्रयोग केले, जे शोध लावले, त्यामुळे विज्ञानाची प्रगती झाली.
उदाहरणार्थ:
- विचित्र प्रयोग: काही शास्त्रज्ञांनी इतके विचित्र किंवा धोकादायक प्रयोग केले की ते आजच्या जगात कदाचित शक्यच नाहीत. पण त्या प्रयोगांमधूनच त्यांना काहीतरी नवीन शिकायला मिळालं, जे आज आपण विज्ञानात वापरतो.
- चुकीचे हेतू: काही लोकांनी खूप स्वार्थी हेतूने काम केलं. त्यांना कदाचित प्रसिद्धी हवी असेल किंवा पैसे कमवायचे असतील. पण त्यांच्या कामामुळेही विज्ञानाचं एक नवीन दार उघडलं.
- संवाद नसणे: काही महान संशोधक इतके एकाकी होते किंवा त्यांना इतरांशी संवाद साधायला आवडत नसे. ते आपल्याच कामात गढून जायचे. त्यामुळे त्यांच्या कामात चुका झाल्या असतील किंवा इतरांना समजून घ्यायला कठीण गेलं असेल. पण तरीही त्यांनी लावलेले शोध खूप महत्त्वाचे ठरले.
हे आपल्यासाठी का महत्त्वाचं आहे?
हे समजून घेणं खूप गरजेचं आहे, कारण:
- विज्ञानाला माणूस शिकवतो, माणूस नाही! आपण अनेकदा शास्त्रज्ञांना खूप ‘चांगले’ आणि ‘आदर्श’ व्यक्ती म्हणून बघतो. पण हा लेख आपल्याला शिकवतो की, वैज्ञानिक विचारसरणी किंवा शोध हे माणसाच्या चांगल्या-वाईट स्वभावापेक्षा जास्त महत्त्वाचे असू शकतात. एक ‘वाईट’ माणूस सुद्धा विज्ञानाला पुढे नेऊ शकतो.
- चुकांमधून शिकणे: या ‘वाईट’ लोकांच्या कामातून आपल्याला अनेकदा हे शिकायला मिळतं की, काहीतरी नवीन करताना चुका होणं स्वाभाविक आहे. महत्त्वाचं हे आहे की आपण त्या चुकांमधून काय शिकतो आणि पुढे जातो.
- प्रत्येक गोष्टीकडे वेगळ्या दृष्टीने पाहणे: जेव्हा आपण कोणाच्या कामाबद्दल किंवा शोधाबद्दल विचार करतो, तेव्हा फक्त तो माणूस कसा आहे यावर लक्ष केंद्रित न करता, त्याने काय काम केलं आणि त्याचा काय परिणाम झाला, हे पाहणं अधिक महत्त्वाचं आहे.
- तुम्ही पण शास्त्रज्ञ होऊ शकता! कदाचित तुम्ही अभ्यास करताना खूप हुशार नसाल, किंवा तुम्हाला मित्र-मैत्रिणींशी जास्त बोलता येत नसेल. पण जर तुमच्या डोक्यात एखादी नवीन कल्पना आली, तुम्ही काहीतरी वेगळा प्रयोग करायचं ठरवलंत, तर तुम्ही सुद्धा विज्ञानाला काहीतरी नवीन देऊ शकता. तुमचा स्वभाव कसा आहे, यापेक्षा तुमची उत्सुकता आणि तुमची विचारसरणी जास्त महत्त्वाची आहे.
तुम्ही काय करू शकता?
- प्रश्न विचारा: आपल्याला जे शिकवलं जातं, त्यावर प्रश्न विचारा. ‘हे असं का आहे?’, ‘याच्यामागे काय कारण असेल?’
- प्रयोग करा: घरी सोपे सोपे प्रयोग करा. तुमच्या आजूबाजूला काय घडतंय, त्याचं निरीक्षण करा.
- वाचन करा: विज्ञानाबद्दलची पुस्तकं वाचा. शास्त्रज्ञांच्या कथा वाचा. त्यांमधील त्यांचे चांगले-वाईट अनुभव जाणून घ्या.
हार्वर्डच्या या लेखातून आपल्याला हेच शिकायला मिळतं की, विज्ञानाची वाट नेहमी सरळ किंवा सोपी नसते. काहीवेळा ती खूप अवघड आणि विचित्र लोकांमधूनही जाते. पण त्या सगळ्या प्रवासातून जे शिकायला मिळतं, ते खूप मोलाचं असतं.
त्यामुळे, पुढच्या वेळी जेव्हा तुम्ही एखाद्या शास्त्रज्ञाबद्दल किंवा विज्ञानातील एखाद्या शोधाबद्दल ऐकाल, तेव्हा फक्त तो माणूस कसा आहे यावर लक्ष केंद्रित करू नका, तर त्याने जगाला काय दिलं, याचा नक्की विचार करा!
विज्ञानाच्या जगात तुमचं स्वागत आहे!
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-06-23 16:54 ला, Harvard University ने ‘From bad to worse’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.