मेंदूवर ताबा मिळवणे? ‘द मॅनचुरियन कॅंडिडेट’ सारखे!
हार्वर्ड विद्यापीठातून विज्ञानाची एक रंजक माहिती
तुम्ही कधी ‘द मॅनचुरियन कॅंडिडेट’ (The Manchurian Candidate) हा चित्रपट पाहिला आहे का? हा एक खूप जुना पण खूप प्रसिद्ध चित्रपट आहे. यात असं दाखवलं जातं की काही लोकांना गुप्तपणे प्रशिक्षित करून त्यांच्या मेंदूवर पूर्णपणे ताबा मिळवला जातो. त्यांना असं काहीतरी करायला लावलं जातं जे त्यांना स्वतःला नको असेल. पण हे खरंच शक्य आहे का? मेंदूवर इतका ताबा मिळवता येतो का?
हार्वर्ड विद्यापीठातील संशोधकांनी याच प्रश्नाचा शोध घेतला आहे. त्यांनी नुकताच ‘Brainwashing? Like ‘The Manchurian Candidate’?’ या नावाचा एक लेख प्रकाशित केला आहे. या लेखात त्यांनी सांगितलं आहे की, चित्रपटात दाखवलं जातं तसं कोणाच्याही मेंदूवर पूर्णपणे नियंत्रण मिळवणं तसं सोपं नाही, पण काही प्रमाणात ‘मन वळवणं’ किंवा ‘प्रभावित करणं’ हे नक्कीच शक्य आहे.
मेंदू कसा काम करतो?
आपला मेंदू हा खूप गुंतागुंतीचा असतो. तो आपल्या शरीरातील सर्व गोष्टींवर नियंत्रण ठेवतो. आपण काय विचार करतो, काय बोलतो, काय करतो, हे सगळं आपलं मेंदूच ठरवतो. मेंदूमध्ये अब्जावधी पेशी असतात, ज्यांना ‘न्यूरॉन्स’ म्हणतात. हे न्यूरॉन्स एकमेकांशी बोलतात आणि माहितीची देवाणघेवाण करतात. यामुळेच आपण शिकतो, आठवणी ठेवतो आणि निर्णय घेतो.
‘मन वळवणे’ म्हणजे काय?
जेव्हा आपण ‘मन वळवणे’ किंवा ‘प्रभावित करणे’ असं म्हणतो, तेव्हा त्याचा अर्थ असा होतो की एखाद्या व्यक्तीच्या विचारांवर किंवा कृतींवर आपला प्रभाव टाकणे. हे अनेक प्रकारे होऊ शकतं:
- शिक्षण आणि संस्कार: लहानपणापासून आपल्याला चांगले संस्कार दिले जातात. शाळेत आपल्याला नवीन गोष्टी शिकवल्या जातात. हे सगळं आपल्या विचारांना आकार देतं.
- ** friends आणि कुटुंब:** आपले मित्र आणि कुटुंबिय आपल्यावर खूप प्रभाव टाकतात. ते जसे वागतात, जसे विचार करतात, त्याचा परिणाम आपल्यावरही होतो.
- माध्यमे (Media): चित्रपट, टीव्ही, इंटरनेट, सोशल मीडिया यांमधून आपल्याला खूप माहिती मिळते. ही माहिती आपल्या विचारांना बदलू शकते.
‘द मॅनचुरियन कॅंडिडेट’ आणि वास्तव
चित्रपटात दाखवल्याप्रमाणे कोणालाही ‘हिप्नोटाइज’ करून किंवा औषधं देऊन त्यांच्या मेंदूवर पूर्णपणे नियंत्रण मिळवणं, हे सध्या तरी विज्ञानाच्या दृष्टीने खूप कठीण आहे. मानवी मेंदू खूप शक्तिशाली आहे आणि तो स्वतःचे निर्णय घेऊ शकतो.
पण, हार्वर्डच्या संशोधकांनी सांगितलं आहे की, काही खास परिस्थितींमध्ये लोकांच्या विचारांवर आणि वागणुकीवर प्रभाव टाकता येतो. उदाहरणार्थ:
- सक्ती आणि दबाव: जर एखाद्या व्यक्तीवर खूप दबाव आणला गेला किंवा तिला काहीतरी करण्यास सक्ती केली गेली, तर ती व्यक्ती जे बोलले जाते ते करू शकते, जरी तिला ते स्वतःला आवडत नसेल.
- पुनरावृत्ती: एखादी गोष्ट वारंवार सांगितली किंवा दाखवली गेल्यास, हळूहळू ती गोष्ट खरी वाटू लागते आणि लोक त्याप्रमाणे वागू लागतात.
- लोभ आणि भीती: लोकांना काहीतरी मिळवण्याचे आमिष दाखवून किंवा त्यांना घाबरवूनही त्यांच्याकडून काही गोष्टी करून घेतल्या जाऊ शकतात.
विज्ञान आपल्याला काय शिकवते?
हार्वर्ड विद्यापीठातील या संशोधनामुळे आपल्याला हे समजते की, आपला मेंदू किती महत्त्वाचा आहे. विज्ञान आपल्याला आपल्या मेंदूला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास मदत करते.
- जागरूकता: आपण जे काही वाचतो, पाहतो किंवा ऐकतो, त्यावर लगेच विश्वास ठेवू नये. विचार करून, सत्य काय आहे हे तपासून घेणे महत्त्वाचे आहे.
- शिक्षण: विज्ञान आपल्याला जगाला समजून घेण्याची नवी दृष्टी देते. नवीन गोष्टी शिकणे, प्रश्न विचारणे यामुळे आपला मेंदू अधिक तीक्ष्ण होतो.
- निर्णय क्षमता: आपण आपल्या मेंदूचा वापर करून चांगले निर्णय घेऊ शकतो. चांगले-वाईट यातला फरक ओळखू शकतो.
तुम्ही पण शास्त्रज्ञ होऊ शकता!
तुम्हाला पण जर मेंदू आणि त्यातील रहस्यं जाणून घ्यायची असतील, तर विज्ञानासारखं दुसरं क्षेत्र नाही! शास्त्रज्ञ बनण्यासाठी तुम्हाला शाळेतल्या विज्ञानाच्या पुस्तकांवर लक्ष द्यावं लागेल, प्रश्न विचारावे लागतील आणि नवनवीन गोष्टी शोधण्याची आवड ठेवावी लागेल.
‘द मॅनचुरियन कॅंडिडेट’ सारखे चित्रपट मनोरंजक असले तरी, खरी जादू विज्ञानात आहे. आपला मेंदू कसा काम करतो हे समजून घेणे, हा एक रोमांचक प्रवास आहे. चला तर मग, विज्ञानाच्या या जगात आणखी डोकावूया आणि स्वतःला अधिक हुशार बनवूया!
Brainwashing? Like ‘The Manchurian Candidate’?
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-06-16 17:35 ला, Harvard University ने ‘Brainwashing? Like ‘The Manchurian Candidate’?’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.