डिजिटल युगात माहितीचे जतन: PREMIS मराठीत उपलब्ध!
परिचय
आजच्या डिजिटल युगात माहितीचे जतन करणे ही एक मोठी जबाबदारी आहे. आपण ज्या वेगाने माहिती तयार करत आहोत, त्याच वेगाने ती कालबाह्य होण्याची किंवा नष्ट होण्याची शक्यता आहे. अशा परिस्थितीत, राष्ट्रीय स्तरावर डिजिटल माहितीचे दीर्घकालीन जतन करणे अत्यंत महत्त्वाचे ठरते. या गरजेतूनच PREMIS (PREservation Metadata: Implementation Strategies) नावाचे एक महत्त्वाचे मानक तयार झाले. PREMIS हे डिजिटल माहितीचे जतन करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या मेटाडेटा (माहितीबद्दलची माहिती) चे स्वरूप निश्चित करते.
PREMIS चे महत्त्व
PREMIS चा मुख्य उद्देश हा डिजिटल माहितीचे वर्णन, व्यवस्थापन आणि जतन यांसाठी आवश्यक असणारी एकसमान पद्धत प्रदान करणे आहे. यामध्ये माहितीचा स्रोत, तिच्यावर झालेल्या प्रक्रिया, जतनासाठीच्या धोरणे आणि तिची विश्वासार्हता यांसारख्या अनेक बाबींचा समावेश असतो. PREMIS वापरल्याने डिजिटल माहिती अधिक सुरक्षित, सुलभ आणि दीर्घकाळ टिकणारी बनते.
NDL (National Diet Library) आणि PREMIS
जपानमधील राष्ट्रीय ग्रंथालय, नॅशनल डायट लायब्ररी (NDL) हे डिजिटल माहितीच्या जतनासाठी नेहमीच प्रयत्नशील राहिले आहे. त्यांनी PREMIS मानकांचे महत्त्व ओळखून, या क्षेत्रातील जागतिक स्तरावरचे ज्ञान आपल्या देशातही प्रसारित करण्याचा निर्णय घेतला. म्हणूनच, NDL ने ‘Understanding PREMIS’ या PREMIS च्या मार्गदर्शक पुस्तिकेचे जपानी भाषेत भाषांतर केले आहे.
‘Understanding PREMIS’ चे मराठीत महत्त्व
‘Understanding PREMIS’ हे पुस्तक PREMIS मानकांची मूलभूत माहिती सोप्या भाषेत समजावून सांगते. हे पुस्तक PREMIS ची गरज का आहे, ते कसे कार्य करते आणि त्याचा उपयोग कसा करावा याबद्दल सविस्तर माहिती देते.
NDL ने प्रकाशित केलेली माहिती (18 जुलै 2025, 07:07 वाजता)
NDL ने ‘करंट अवेयरनेस पोर्टल’ (Current Awareness Portal) नुसार, 18 जुलै 2025 रोजी सकाळी 07:07 वाजता, ‘Understanding PREMIS’ या PREMIS च्या कामाबद्दलच्या पुस्तिकेचे जपानी भाषांतर प्रकाशित केले. ही माहिती जपानमधील डिजिटल जतन समुदायासाठी एक महत्त्वाची घडामोड आहे.
मराठी भाषेत PREMIS ची गरज
जपानमध्ये PREMIS चे जपानी भाषांतर उपलब्ध झाले असले तरी, मराठी भाषेत अशा प्रकारच्या माहितीचा अभाव जाणवतो. भारत हा डिजिटल माहितीच्या वाढीमध्ये आघाडीवर आहे आणि महाराष्ट्रातही डिजिटल जतनाची गरज वाढत आहे. अशा परिस्थितीत, PREMIS सारख्या आंतरराष्ट्रीय मानकांची माहिती मराठीत उपलब्ध होणे अत्यंत उपयुक्त ठरेल.
सोप्या भाषेत PREMIS समजून घेऊया:
कल्पना करा की तुमच्याकडे एक अतिशय जुना आणि मौल्यवान हस्तलिखित आहे. त्याचे जतन करण्यासाठी तुम्ही काय कराल?
- त्याची ओळख: तो हस्तलिखित कोणी लिहिला? कधी लिहिला? कशावर लिहिला?
- त्याच्यावर झालेल्या प्रक्रिया: त्याला धूळ लागल्यास तुम्ही ती कशी साफ केली? त्याला काही झाले असल्यास त्याची दुरुस्ती कशी केली?
- त्याचे भविष्य: तो सुरक्षित ठेवण्यासाठी तुम्ही काय व्यवस्था केली आहे? भविष्यात तो इतरांना वाचता यावा यासाठी काय उपाय केले आहेत?
PREMIS हे डिजिटल माहितीसाठी याच प्रकारची माहिती (मेटाडेटा) गोळा करते. डिजिटल फाइल्स, जसे की स्कॅन केलेले दस्तऐवज, ऑडिओ-व्हिडिओ फाइल्स किंवा ई-पुस्तके, यांच्यासाठी PREMIS हे सुनिश्चित करते की:
- ती माहिती काय आहे: तिचे स्वरूप काय आहे, ती कोणी तयार केली, कधी तयार केली.
- तिच्यावर काय प्रक्रिया झाली: तिची कॉपी केली गेली का, तिचे स्वरूप बदलले का, तिला नवीन तंत्रज्ञानानुसार अद्ययावत केले गेले का.
- ती सुरक्षित कशी आहे: तिचे बॅकअप आहेत का, ती कोणाकडे आहे, भविष्यात ती कोणाला उपलब्ध होईल.
- ती विश्वासार्ह आहे: ती मूळ स्वरूपात आहे की तिच्यात काही बदल झाले आहेत.
निष्कर्ष
NDL ने PREMIS चे भाषांतर प्रकाशित करून डिजिटल जतनाचे महत्त्व अधोरेखित केले आहे. मराठी भाषेतही अशा महत्त्वपूर्ण तांत्रिक माहितीचे भाषांतर झाल्यास, भारतीय ग्रंथपाल, माहिती तज्ञ आणि संशोधकांना डिजिटल माहितीचे जतन आणि व्यवस्थापनात मोठी मदत होईल. या माहितीमुळे आपण आपली डिजिटल वारसा भविष्यातील पिढ्यांसाठी सुरक्षित ठेवू शकतो.
पुढील विचार:
- PREMIS मानके मराठीत उपलब्ध झाल्यास महाराष्ट्रातील ग्रंथालये आणि अभिलेखागारांना कसा फायदा होईल?
- डिजिटल जतनासाठी PREMIS चा वापर कसा करावा यावर मराठीत कार्यशाळा किंवा प्रशिक्षण आयोजित करण्याची गरज आहे का?
ही माहिती PREMIS च्या संकल्पनेची आणि NDL च्या कार्याची एक सोपी ओळख करून देते.
国立国会図書館（NDL）、デジタル資料の長期保存に必要なメタデータを定めたPREMISの概説書「Understanding PREMIS」の日本語訳を公開
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-18 07:07 वाजता, ‘国立国会図書館（NDL）、デジタル資料の長期保存に必要なメタデータを定めたPREMISの概説書「Understanding PREMIS」の日本語訳を公開’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.