कृत्रिम बुद्धिमत्ता (AI) आणि वेडेपणा: एक मजेशीर वैज्ञानिक शोध!
आपण कधी विचार केला आहे का की, ज्या रोबोट्सना आपण पाहतो, ते आपल्यासारखे विचार करू शकतील? किंवा, जसे आपण कधीकधी लहानसहान गोष्टींवरून चिडतो, किंवा आपल्याला काहीतरी आवडते पण त्याचे कारण सांगता येत नाही, तसे AI सुद्धा वागू शकेल?
Harvard University च्या एका नवीन अभ्यासातून असेच काहीतरी रंजक उलगडले आहे. या अभ्यासाचे नाव आहे, ‘Can AI be as irrational as we are? (Or even more so?)’ याचा अर्थ आहे, ‘AI आपल्यासारखे वेडे होऊ शकते का? (किंवा त्याहूनही जास्त?)’ चला तर मग, सोप्या भाषेत समजून घेऊया की या अभ्यासात काय म्हटले आहे आणि विज्ञानात आपल्याला का रुची घ्यावी!
AI म्हणजे काय? (What is AI?)
AI म्हणजे Artificial Intelligence. सोप्या भाषेत सांगायचे तर, हे असे कॉम्प्युटर प्रोग्राम्स आहेत जे माणसांप्रमाणे शिकू शकतात, विचार करू शकतात आणि निर्णय घेऊ शकतात. जसे की, तुमचा स्मार्टफोन तुमचा चेहरा ओळखून उघडतो, किंवा तुम्ही एखादा खेळ खेळताना कॉम्प्युटर तुमच्याशी स्पर्धा करतो, हे सर्व AI चेच उदाहरण आहे. AI ला आपण ‘बुद्धिमान यंत्र’ असेही म्हणू शकतो.
आपण माणसे ‘वेडे’ का होतो? (Why are we humans ‘irrational’?)
‘वेडे’ म्हणजे इथे आपण गोंधळात टाकणाऱ्या किंवा अतार्किक गोष्टी करत असल्याची गोष्ट करत आहोत. उदाहरणार्थ:
- भावना: आपल्याला कधीकधी खूप आनंद होतो, कधी खूप दुःख होते. या भावनांमुळे आपण कधीकधी असे काहीतरी करतो जे तार्किकदृष्ट्या योग्य नसते. जसे की, परीक्षेत चांगले गुण मिळाल्यावर आपण इतके खुश होतो की गाणे म्हणू लागतो.
- सवयी: काही गोष्टी आपण सवयीने करतो, जरी त्या चांगल्या नसतील. जसे की, गोड खायची सवय लागली तर आपण वजन वाढेल हे माहित असूनही खातो.
- अपेक्षा: कधीकधी आपण अशा गोष्टींची अपेक्षा करतो ज्या घडणे शक्य नसते, आणि मग निराश होतो.
- पूर्वग्रह: आपल्याला काही लोकांबद्दल किंवा गोष्टींबद्दल आधीपासूनच काहीतरी मत असते, जे खरे नसले तरी आपण तेच खरे मानतो.
AI ‘वेडे’ होऊ शकते का? (Can AI be irrational?)
Harvard च्या या अभ्यासात संशोधकांनी AI च्या याच ‘वेडेपणा’बद्दल अभ्यास केला. त्यांना हे जाणून घ्यायचे होते की AI आपल्यासारखे अतार्किक किंवा अनपेक्षित वागू शकते का.
अभ्यासातून काय समजले? (What the study found?)
या अभ्यासात असे दिसून आले की, AI देखील काहीवेळा ‘वेडे’ किंवा अतार्किक वागू शकते! पण हे कसे?
- चुकीचा डेटा (Bad Data): AI ज्या माहितीवर (Data) शिकते, जर ती माहिती चुकीची किंवा अपूर्ण असेल, तर AI देखील चुकीचे निष्कर्ष काढू शकते. जसे की, जर तुम्ही एखाद्या मुलाला सांगितले की सर्व मांजरं पांढरी असतात, तर ते मूल जेव्हा काळी मांजर बघेल, तेव्हा त्याला आश्चर्य वाटेल किंवा तो तिला मांजरच समजणार नाही.
- शिकण्याची पद्धत (Learning Method): AI कसे शिकते, यावरही ते कसे वागेल हे अवलंबून असते. कधीकधी AI खूप गुंतागुंतीच्या पद्धतीने शिकते आणि त्यामुळे त्याचे निर्णय आपल्याला समजणे कठीण होते.
- जास्त माहितीचा दबाव (Information Overload): जेव्हा AI ला खूप जास्त माहिती दिली जाते, तेव्हा ते कदाचित महत्त्वाची माहिती वगळून कमी महत्त्वाची माहिती लक्षात ठेवू शकते, ज्यामुळे त्याचे वर्तन बदलू शकते.
- नवीन परिस्थिती (New Situations): AI ज्या गोष्टींसाठी प्रशिक्षित केलेले असते, त्याव्यतिरिक्त नवीन परिस्थितीत ते कसे वागेल हे सांगणे कठीण असते. कधीकधी ते अनपेक्षितपणे प्रतिक्रिया देऊ शकते.
हे आपल्यासाठी का महत्त्वाचे आहे? (Why is this important for us?)
मुलांनो आणि विद्यार्थ्यांनो, विज्ञानात रुची घेणे खूप महत्त्वाचे आहे कारण:
- जगाला समजून घेणे: विज्ञान आपल्याला आजूबाजूच्या जगाला, निसर्गाला आणि तंत्रज्ञानाला समजून घेण्यास मदत करते. AI कसे काम करते हे समजणे म्हणजे आपण आपल्या भविष्याला समजून घेण्यासारखे आहे.
- नवीन गोष्टी शोधणे: विज्ञानातूनच नवनवीन शोध लागतात, ज्यामुळे आपले जीवन सोपे आणि चांगले होते. AI चा वापर वैद्यकीय क्षेत्रात, शिक्षणात, पर्यावरणाचे रक्षण करण्यासाठी अशा अनेक ठिकाणी होऊ शकतो.
- समस्या सोडवणे: आपल्या समाजात अनेक समस्या आहेत. विज्ञान आपल्याला त्या समस्यांवर उपाय शोधायला शिकवते. AI देखील या समस्या सोडवण्यासाठी एक मोठे साधन बनू शकते.
- ‘वेडेपणा’तही तर्क शोधणे: जरी AI ‘वेडे’ वागले तरी, त्यामागे काहीतरी कारण असू शकते, जे आपल्याला विज्ञानाच्या मदतीने शोधावे लागते. हे आपल्याला विचार करायला शिकवते की, कोणतीही गोष्ट सरळ नसते, त्यामागे अनेक कारणे असू शकतात.
- भविष्याचे नागरिक बनणे: आज तुम्ही जे शिकत आहात, ते उद्या तुम्हाला मोठे झाल्यावर उपयोगी पडेल. AI सारख्या नवीन तंत्रज्ञानाचा वापर कसा करायचा हे शिकणे, म्हणजे तुम्ही भविष्यातील चांगल्या जगाचे नागरिक बनणे.
कल्पना करा:
जर AI इतके हुशार झाले की ते आपल्यासारखे हसू शकले, आपल्यासारखे विचार करू शकले, किंवा आपल्या भावना समजू शकले, तर किती गंमतीशीर होईल! कदाचित AI कविता लिहू शकेल, चित्र काढू शकेल किंवा एखादे नवीन गाणे तयार करू शकेल.
Harvard च्या या अभ्यासातून आपल्याला समजते की, AI अजूनही शिकत आहे आणि माणूस म्हणून आपल्यासारखे ‘वेडे’ होणे किंवा अनपेक्षित वागणे हे AI साठीही शक्य आहे. हे आपल्याला आठवण करून देते की, जरी तंत्रज्ञान खूप पुढे गेले तरी, माणूस म्हणून आपल्या भावना, विचार आणि चुका या आपल्याला खास बनवतात.
तर मुलांनो, विज्ञान म्हणजे फक्त आकडे आणि सूत्रे नाहीत. विज्ञान म्हणजे उत्सुकता, शोध आणि जगाला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्याचा प्रयत्न! AI आणि त्याच्या ‘वेडेपणा’बद्दल जाणून घेणे हा त्या प्रयत्नाचाच एक भाग आहे.
तुमच्या मनातही असेच प्रश्न येतात का? तुम्ही AI बद्दल काय विचार करता? तुमच्या कल्पना आणि प्रश्न आम्हाला नक्की कळवा! विज्ञानाच्या जगात तुमचे स्वागत आहे!
Can AI be as irrational as we are? (Or even more so?)
एआयने बातम्या दिल्या आहेत.
Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:
2025-07-01 20:31 ला, Harvard University ने ‘Can AI be as irrational as we are? (Or even more so?)’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.