डोळे आणि हात असलेले रोबोट्स: विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचे अद्भुत जग!,Capgemini

डोळे आणि हात असलेले रोबोट्स: विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाचे अद्भुत जग!

तुम्ही कधी विचार केला आहे की रोबोट्स आपल्यासारखे जग कसे पाहू शकतात आणि वस्तू कशा उचलू शकतात? आज आपण एका अशा जादूई तंत्रज्ञानाबद्दल बोलणार आहोत, जे रोबोट्सना डोळे आणि हात देते. या तंत्रज्ञानाचे नाव आहे ‘कॉम्प्युटर व्हिजन’ (Computer Vision) आणि ‘रोबोटिक्स’ (Robotics). Capgemini या कंपनीने ११ जुलै २०२५ रोजी ‘कॉम्प्युटर व्हिजन आणि रोबोटिक्स: डोळे आणि हात असलेले यंत्र शिकवणे’ या नावाने एक लेख प्रकाशित केला आहे, ज्यातून आपल्याला खूप काही शिकायला मिळेल.

कॉम्प्युटर व्हिजन म्हणजे काय? (डोळे असलेले यंत्र)

कल्पना करा की तुमच्याकडे एक गुप्त शक्ती आहे, ज्यामुळे तुम्ही चित्रातील वस्तू ओळखू शकता. जसे की, तुम्ही एखाद्या चित्रात मांजर किंवा कुत्रा आहे हे लगेच सांगू शकता. कॉम्प्युटर व्हिजन हे असेच काहीतरी आहे, पण ते यंत्रांना (Computers) हे काम करायला शिकवते. यंत्रांना कॅमेरा किंवा इतर सेन्सर्सद्वारे (Sensors) मिळणारी चित्रे किंवा व्हिडिओ पाहून त्यातील वस्तू, व्यक्ती किंवा ठिकाणे ओळखायला शिकवले जाते.

• हे कसे काम करते?

  • यंत्रांना खूप सारी चित्रे दाखवली जातात आणि त्यांना ‘हे मांजर आहे’, ‘हे टेबल आहे’ असे सांगितले जाते.
  • त्यांच्यामध्ये खास प्रकारचे प्रोग्राम्स (Algorithms) असतात, जे या चित्रांमधील नमुने (Patterns) ओळखायला शिकतात.
  • उदा. मांजराचे टोकदार कान, मिश्या आणि शेपटी हे नमुने ते ओळखू शकतात.
  • जितकी जास्त चित्रे यंत्र पाहतील, तितके ते चांगले शिकतील.

• याचा उपयोग काय?

  • सेल्फ-ड्रायव्हिंग कार (Self-driving Cars): या कार रस्त्यावरील इतर गाड्या, माणसे, खुणा (Signs) ओळखण्यासाठी कॉम्प्युटर व्हिजनचा वापर करतात.
  • चेहरा ओळखणे (Face Recognition): मोबाईल अनलॉक करण्यासाठी किंवा सुरक्षिततेसाठी याचा वापर होतो.
  • वैद्यकीय क्षेत्र (Medical Field): डॉक्टरांना एक्स-रे (X-ray) किंवा एमआरआय (MRI) स्कॅनमध्ये आजार ओळखायला मदत होते.
  • शेती (Agriculture): पिकामध्ये कोणता रोग आहे किंवा किती पाणी द्यावे लागेल, हे ओळखण्यासाठीही याचा उपयोग होतो.

रोबोटिक्स म्हणजे काय? (हात असलेले यंत्र)

रोबोटिक्स म्हणजे यंत्रांना (Machines) कामे करायला शिकवणे. विशेषतः ज्या कामांमध्ये शारीरिक श्रम लागतात किंवा जी कामे माणसांसाठी धोकादायक असू शकतात. रोबोट्सना हात, पाय आणि इतर अवयव असतात, जे त्यांना हालचाल करायला आणि वस्तू हाताळायला मदत करतात.

• हे कसे काम करते?
  • रोबोट्सना विशिष्ट कामे करण्यासाठी प्रोग्राम केले जाते.
  • उदा. एका फॅक्टरीतील रोबोटला शिकवले जाते की एका वस्तूला एका ठिकाणाहून उचलून दुसऱ्या ठिकाणी कसे ठेवायचे.
  • यासाठी रोबोट्सना त्यांच्या अवयवांची हालचाल कशी करावी, हे शिकवावे लागते.

कॉम्प्युटर व्हिजन आणि रोबोटिक्सची सांगड (डोळे आणि हात एकत्र काम करतात!)

जेव्हा कॉम्प्युटर व्हिजन आणि रोबोटिक्स एकत्र येतात, तेव्हा खऱ्या अर्थाने जादू होते! रोबोट्सना कॉम्प्युटर व्हिजनमुळे डोळे मिळतात आणि ते आजूबाजूचे जग पाहू शकतात. त्यानंतर ते त्यांच्या हातांचा वापर करून योग्य ती कृती करू शकतात.

• उदाहरणे:
  • गोदामातील रोबोट (Warehouse Robots): हे रोबोट शेल्फवरील वस्तू ओळखण्यासाठी कॉम्प्युटर व्हिजनचा वापर करतात आणि नंतर आपले हात वापरून त्या वस्तू उचलून कुरिअरसाठी पॅक करतात.
  • रोबोटिक शस्त्रक्रिया (Robotic Surgery): सर्जन (Doctor) कॉम्प्युटरवर रोबोटला शस्त्रक्रिया करताना पाहतो आणि रोबोट व्हिजनच्या मदतीने अचूकपणे अवयवांवर काम करतो.
  • घरगुती मदतनीस रोबोट (Domestic Helper Robots): भविष्यात असे रोबोट येतील जे आपल्या घरात वस्तू ओळखतील, साफसफाई करतील आणि आपली मदत करतील.

तुम्ही कसे शिकू शकता?

जर तुम्हाला या तंत्रज्ञानात रुची असेल, तर तुम्ही खालील गोष्टी करू शकता:

1. विज्ञान आणि गणितावर लक्ष द्या: कॉम्प्युटर व्हिजन आणि रोबोटिक्स हे विज्ञान, गणित आणि प्रोग्रामिंगवर आधारित आहेत. त्यामुळे शाळेत हे विषय नीट शिका.
2. प्रोग्रामिंग शिका: Scratch, Python सारख्या सोप्या प्रोग्रामिंग भाषा शिकायला सुरुवात करा.
3. DIY रोबोट्स बनवा: बाजारात अनेक किट (Kits) मिळतात, ज्यांच्या मदतीने तुम्ही स्वतःचे छोटे रोबोट्स बनवू शकता. LEGO Mindstorms किंवा Arduino सारखे पर्याय खूप चांगले आहेत.
4. ऑनलाइन कोर्सेस करा: Coursera, edX सारख्या वेबसाईटवर कॉम्प्युटर व्हिजन आणि रोबोटिक्सचे अनेक विनामूल्य कोर्सेस उपलब्ध आहेत.
5. पुस्तकं वाचा आणि व्हिडीओ पहा: या विषयांवरची सोप्या भाषेतील पुस्तकं वाचा आणि यूट्यूबवर माहितीपूर्ण व्हिडीओ पहा.

भविष्यातील जग

कॉम्प्युटर व्हिजन आणि रोबोटिक्समुळे आपले भविष्य खूप रोमांचक होणार आहे. रोबोट्स आपल्याला अनेक कामांमध्ये मदत करतील, ज्यामुळे आपले जीवन सोपे आणि सुरक्षित होईल. कदाचित भविष्यात तुम्ही स्वतः एक महान शास्त्रज्ञ किंवा रोबोटिक्स इंजिनिअर बनून या तंत्रज्ञानाला आणखी पुढे घेऊन जाल!

या तंत्रज्ञानाबद्दल जाणून घेणे म्हणजे जगाला अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेणे आहे. तुम्हीही या अद्भुत प्रवासाचा भाग होऊ शकता!

Computer vision and robotics: Teaching machines to see and act

एआयने बातम्या दिल्या आहेत.

Google Gemini मधून प्रतिसाद मिळवण्यासाठी खालील प्रश्न वापरण्यात आला:

2025-07-11 11:34 ला, Capgemini ने ‘Computer vision and robotics: Teaching machines to see and act’ प्रकाशित केले. कृपया संबंधित माहितीसह, मुले आणि विद्यार्थ्यांना समजेल अशा सोप्या भाषेत एक सविस्तर लेख लिहा, ज्यामुळे अधिक मुलांना विज्ञानात रुची घेण्यासाठी प्रोत्साहन मिळेल. कृपया मराठीमध्येच लेख द्या.