ओपन फायनान्सच्या मर्यादा: सुपर ॲप्सच्या उदयामुळे आव्हाने
प्रस्तावना:
डिजिटल युगात आर्थिक व्यवहार अधिक सुलभ आणि ग्राहक-केंद्रित बनवण्याच्या उद्देशाने ‘ओपन फायनान्स’ (Open Finance) संकल्पनेचा उदय झाला आहे. या अंतर्गत, बँका आणि वित्तीय संस्था ग्राहकांच्या परवानगीने डेटा तृतीय-पक्ष सेवा प्रदात्यांना (Third-Party Service Providers) शेअर करतात. यामुळे नवीन आणि अभिनव आर्थिक उत्पादने आणि सेवा निर्माण होण्यास मदत होते. तथापि, अलीकडील काळात ‘सुपर ॲप्स’ (Super Apps) च्या वाढत्या लोकप्रियतेमुळे ओपन फायनान्सच्या अंमलबजावणीत काही मर्यादा आणि आव्हाने निर्माण झाली आहेत. www.intuition.com या संकेतस्थळावर दिनांक ०८ जुलै २०२५ रोजी सकाळी १०:१९ वाजता प्रकाशित झालेल्या लेखात या विषयावर सविस्तर चर्चा करण्यात आली आहे. प्रस्तुत लेखात, या आव्हानांचा नम्रपणे आढावा घेऊन माहिती देण्याचा प्रयत्न केला आहे.
ओपन फायनान्स आणि त्याचे फायदे:
ओपन फायनान्सचा मूळ उद्देश हा वित्तीय डेटा अधिक सुलभपणे उपलब्ध करून देणे हा आहे. यामुळे खालील फायदे अपेक्षित आहेत:
- उत्तम ग्राहक अनुभव: ग्राहक एकाच ठिकाणी विविध वित्तीय सेवांमध्ये प्रवेश करू शकतात.
- स्पर्धात्मकता: नवीन फिनटेक कंपन्यांना बाजारात प्रवेश मिळतो, ज्यामुळे सेवांमध्ये सुधारणा होते.
- नवीन उत्पादने आणि सेवा: डेटाच्या उपलब्धतेमुळे ग्राहकांच्या गरजेनुसार तयार केलेली उत्पादने विकसित करता येतात.
- आर्थिक समावेशकता: ज्या लोकांपर्यंत पारंपरिक बँकिंग सेवा पोहोचलेल्या नाहीत, त्यांना डिजिटल माध्यमातून जोडता येते.
सुपर ॲप्सचा उदय आणि आव्हाने:
‘सुपर ॲप्स’ म्हणजे असे ॲप्लिकेशन्स जे केवळ एक सेवा न देता, अनेक सेवा एकाच प्लॅटफॉर्मवर उपलब्ध करून देतात. उदाहरणार्थ, पेमेंट, शॉपिंग, राइड-शेअरिंग, सोशल मीडिया इत्यादी. ओपन फायनान्सच्या संदर्भात सुपर ॲप्स खालीलप्रमाणे आव्हाने निर्माण करतात:
- डेटाचे केंद्रीकरण: सुपर ॲप्स ग्राहकांचा मोठ्या प्रमाणात डेटा एकाच ठिकाणी गोळा करतात. ओपन फायनान्सचा उद्देश डेटाची देवाणघेवाण सुलभ करणे असला तरी, जेव्हा सर्व डेटा एकाच मोठ्या प्लॅटफॉर्मवर केंद्रित होतो, तेव्हा डेटाची गोपनीयता आणि सुरक्षा याबाबत चिंता वाढू शकते.
- नियंत्रणाचा अभाव: सुपर ॲप्स त्यांचे स्वतःचे इकोसिस्टम तयार करतात. ओपन फायनान्स फ्रेमवर्कद्वारे इतर तृतीय-पक्ष सेवा प्रदात्यांना डेटा उपलब्ध करून देण्याऐवजी, सुपर ॲप्स स्वतःच्या सेवांचा वापर वाढवण्यावर अधिक लक्ष केंद्रित करू शकतात. यामुळे लहान फिनटेक कंपन्यांना समान संधी मिळणे कठीण होऊ शकते.
- एकात्मिकरणाची गुंतागुंत: सुपर ॲप्सच्या विशाल आणि जटिल प्लॅटफॉर्ममध्ये ओपन फायनान्स मानके (Standards) लागू करणे आणि डेटाची सुसंगत देवाणघेवाण करणे तांत्रिकदृष्ट्या आव्हानात्मक ठरू शकते.
- ग्राहक निष्ठा आणि अवलंबित्व: ग्राहक सुपर ॲप्सवर अधिक अवलंबून राहू लागल्यास, ते इतर स्वतंत्र वित्तीय सेवांकडे जाण्यास कचरू शकतात. यामुळे ओपन फायनान्सचे मूळ उद्दिष्ट, म्हणजेच ग्राहकांना अधिक पर्याय उपलब्ध करून देणे, धोक्यात येऊ शकते.
- नियामक आव्हाने: सुपर ॲप्सचे स्वरूप आणि त्यांची वाढती ताकद पाहता, ओपन फायनान्ससाठीचे नियम आणि कायदे त्यांना कशा प्रकारे लागू होतील, हा एक महत्त्वाचा प्रश्न आहे. डेटा संरक्षण, स्पर्धा आणि ग्राहकांचे हक्क यावर नियमकांनी अधिक लक्ष देणे आवश्यक आहे.
पुढील वाटचाल:
ओपन फायनान्स आणि सुपर ॲप्स या दोन्ही संकल्पनांमध्ये ग्राहकांना अधिक चांगल्या सेवा देण्याची क्षमता आहे. मात्र, ओपन फायनान्सच्या यशस्वी अंमलबजावणीसाठी काही बाबींवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे:
- स्पष्ट नियामक चौकट: सुपर ॲप्सच्या संदर्भात ओपन फायनान्ससाठी स्पष्ट नियम आणि धोरणे तयार करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून डेटाची सुरक्षा, गोपनीयता आणि निष्पक्ष स्पर्धा सुनिश्चित करता येईल.
- तंत्रज्ञानातील सहकार्य: सुपर ॲप्स आणि पारंपारिक वित्तीय संस्था यांच्यात तंत्रज्ञानाच्या पातळीवर सहकार्य आवश्यक आहे, जेणेकरून डेटाची देवाणघेवाण सुरळीत होईल.
- ग्राहक जागरूकता: ग्राहकांना त्यांच्या डेटाचे अधिकार आणि ओपन फायनान्सचे फायदे याबद्दल शिक्षित करणे महत्त्वाचे आहे.
निष्कर्ष:
‘ओपन फायनान्स रन इन टू लिमिटेशन्स ओव्हर सुपर-ॲप्स’ या www.intuition.com वरील लेखात मांडल्याप्रमाणे, सुपर ॲप्सच्या वाढत्या प्रभावामुळे ओपन फायनान्सच्या मार्गात काही निश्चितच आव्हाने आहेत. डेटाचे केंद्रीकरण, नियंत्रणाचा अभाव आणि तांत्रिक गुंतागुंत यांसारख्या समस्यांवर मात करण्यासाठी नियामक, तंत्रज्ञान पुरवठादार आणि वित्तीय संस्था यांनी एकत्र येऊन काम करणे आवश्यक आहे. भविष्यात, ओपन फायनान्सची खरी क्षमता तेव्हाच साध्य होईल जेव्हा ती सुपर ॲप्सच्या इकोसिस्टममध्येही ग्राहकांना अधिक स्वातंत्र्य, सुरक्षा आणि सर्वोत्तम सेवा प्रदान करू शकेल.
Open finance runs into limitations over “super-apps”
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
‘Open finance runs into limitations over “super-apps”’ www.intuition.com द्वारे 2025-07-08 10:19 वाजता प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख नम्र भाषेत लिहा. कृपया मराठीत फक्त लेखासह उत्तर द्या.