ASEAN मध्ये AI च्या कायद्यांची जुळवाजुळव: कायदेशीर बंधनांची गरज (भाग १)
प्रस्तावना
जपानच्या व्यापार प्रोत्साहन संस्थेने (JETRO) ८ जुलै २०२५ रोजी दुपारी ३:०० वाजता ‘ASEAN मध्ये AI च्या कायद्यांची जुळवाजुळव: कायदेशीर बंधनांची गरज’ या विषयावर एक सविस्तर अहवाल प्रकाशित केला आहे. हा अहवाल, जे मानवांनी तयार केलेला नसून कृत्रिम बुद्धिमत्तेने (AI) विकसित केला आहे, ASEAN (Association of Southeast Asian Nations) प्रदेशात कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या (AI) विकासासोबतच त्याच्या कायदेशीर चौकटीची आवश्यकता अधोरेखित करतो. वाढत्या AI तंत्रज्ञानाचा स्वीकार करताना, या प्रदेशाला अनेक आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे, ज्यामध्ये डेटा गोपनीयता, सुरक्षितता, नैतिक वापर आणि जबाबदारी निश्चित करणे यांसारख्या बाबींचा समावेश आहे.
AI चे महत्त्व आणि ASEAN ची भूमिका
कृत्रिम बुद्धिमत्ता आजच्या जगात एक क्रांती घडवणारे तंत्रज्ञान बनले आहे. विविध क्षेत्रांमध्ये कार्यक्षमता वाढवण्यासाठी, नवीन उत्पादने आणि सेवा विकसित करण्यासाठी, तसेच जटिल समस्यांवर उपाय शोधण्यासाठी AI चा मोठ्या प्रमाणावर वापर होत आहे. ASEAN देश देखील या तंत्रज्ञानाचा स्वीकार करत आहेत आणि आपल्या आर्थिक विकासाला गती देण्यासाठी AI चा उपयोग करण्याचा प्रयत्न करत आहेत. मात्र, या तंत्रज्ञानाचा वापर जसजसा वाढत आहे, तसतशी त्याच्याशी संबंधित कायदेशीर आणि नैतिक प्रश्नांची चिंता देखील वाढत आहे.
कायदेशीर बंधनांची गरज का आहे?
हा अहवाल स्पष्ट करतो की AI च्या वापरासाठी केवळ मार्गदर्शक तत्त्वे पुरेशी नाहीत. AI प्रणाली अधिक स्वायत्त आणि शक्तिशाली होत असल्याने, त्यांच्या कार्यांना कायदेशीर चौकटीत बांधणे आवश्यक आहे. यामागील प्रमुख कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:
- डेटा गोपनीयता आणि सुरक्षा: AI प्रणाली मोठ्या प्रमाणात डेटा वापरतात. या डेटामध्ये वैयक्तिक माहितीचा समावेश असू शकतो, त्यामुळे डेटाची गोपनीयता आणि सुरक्षितता सुनिश्चित करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. योग्य कायदे नसल्यास, या डेटाचा गैरवापर होण्याची शक्यता आहे.
- जबाबदारी निश्चित करणे: जेव्हा AI प्रणालींकडून चुका होतात किंवा नुकसान होते, तेव्हा त्याची जबाबदारी कोणाची, हे निश्चित करणे एक मोठे आव्हान आहे. AI डेव्हलपर, वापरकर्ता, किंवा स्वतः AI प्रणाली? या प्रश्नांची उत्तरे देण्यासाठी स्पष्ट कायदेशीर नियमांची गरज आहे.
- नैतिक वापर: AI चा वापर करताना काही नैतिक विचार करणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, भेदभावाला प्रोत्साहन देणारे अल्गोरिदम (biased algorithms) किंवा मानवी नियंत्रणाशिवाय निर्णय घेणाऱ्या प्रणाली यामुळे समाजात समस्या निर्माण होऊ शकतात. AI चा नैतिक वापर सुनिश्चित करण्यासाठी कायदेशीर मार्गदर्शक तत्त्वे आवश्यक आहेत.
- विश्वास आणि स्वीकार्यता: लोकांना AI तंत्रज्ञानावर विश्वास ठेवण्यासाठी आणि ते स्वीकारण्यासाठी, त्यांना खात्री असणे आवश्यक आहे की या तंत्रज्ञानाचा वापर सुरक्षित आणि न्याय्य पद्धतीने केला जाईल. प्रभावी कायदे आणि नियमांमुळे लोकांचा विश्वास वाढू शकतो.
- आंतरराष्ट्रीय मानकांशी सुसंगतता: जगभरातील अनेक देश AI साठी कायदेशीर चौकट तयार करत आहेत. ASEAN देशांना देखील जागतिक मानकांशी सुसंगत कायदे तयार करण्याची आवश्यकता आहे, जेणेकरून ते आंतरराष्ट्रीय स्तरावर स्पर्धा करू शकतील आणि डेटा व तंत्रज्ञान हस्तांतरणात अडथळे येणार नाहीत.
ASEAN प्रदेशातील सद्यस्थिती
ASEAN देश AI च्या क्षेत्रात सक्रिय असले तरी, कायदेशीर चौकटीच्या बाबतीत अजूनही सुरुवातीच्या टप्प्यात आहेत. काही देश डेटा संरक्षण कायदे विकसित करत आहेत, तर काही AI च्या नैतिक वापरासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे तयार करत आहेत. मात्र, या सर्वांमध्ये सुसंगतता आणि कायदेशीर बंधनांची गरज अधिक स्पष्ट होत आहे.
पुढील भाग काय सांगेल?
‘ASEAN मध्ये AI च्या कायद्यांची जुळवाजुळव (भाग १)’ हा अहवाल AI च्या कायदेशीर बंधनांची गरज का आहे, यावर प्रकाश टाकतो. पुढील भागात, या प्रदेशातील देश नेमके कोणत्या प्रकारच्या कायद्यांची आखणी करत आहेत, त्यांना कोणत्या अडचणी येत आहेत आणि भविष्यात यावर काय उपाययोजना केल्या जाऊ शकतात, यावर सविस्तर चर्चा केली जाईल.
निष्कर्ष
JETRO चा हा अहवाल ASEAN देशांना AI तंत्रज्ञानाचा स्वीकार करताना येणाऱ्या कायदेशीर आव्हानांची जाणीव करून देतो. केवळ तंत्रज्ञानाचा विकास पुरेसा नाही, तर त्याचा जबाबदारीने, सुरक्षितपणे आणि नैतिकतेने वापर व्हावा यासाठी कायदेशीर बंधने अत्यंत आवश्यक आहेत. यामुळे AI चा योग्य दिशेने विकास साधता येईल आणि या प्रदेशाच्या प्रगतीला चालना मिळेल.
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-08 15:00 वाजता, ‘ASEANが模索するAIの法整備（1）求められる法的拘束力’ 日本貿易振興機構 नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.