रिपॉझिटरी नोंदणीसाठी नवीन शुल्क आकारणी: JPCOAR आणि JUSTICE यांचा COAR च्या निवेदनाशी सहमत
प्रस्तावना
७ जुलै २०२५ रोजी, राष्ट्रीय संसदीय ग्रंथालय (National Diet Library) च्या ‘करंट अवेअरनेस पोर्टल’वर एक महत्त्वपूर्ण बातमी प्रकाशित झाली. या बातमीनुसार, JPCOAR (Japan Consortium for Open Access Repository) आणि JUSTICE (Japan Association of National Universities) यांनी COAR (Confederation of Open Access Repositories) च्या एका निवेदनाशी सहमती दर्शवली आहे. हे निवेदन रिपॉझिटरीमध्ये संशोधन साहित्य नोंदणीसाठी नवीन शुल्क आकारणीच्या विरोधात आहे. हा निर्णय ओपन ॲक्सेस (मुक्त प्रवेश) चळवळीसाठी एक महत्त्वाचा टप्पा मानला जात आहे.
COAR चे निवेदन काय आहे?
COAR ही जगभरातील संस्थात्मक रिपॉझिटरीजची (Institutional Repositories) एक जागतिक संघटना आहे. रिपॉझिटरीज म्हणजे अशी ऑनलाइन व्यासपीठे जिथे विद्यापीठे, संशोधन संस्था किंवा संग्रहालये त्यांचे संशोधन, प्रकाशने आणि इतर बौद्धिक संपदा सर्वांसाठी विनामूल्य उपलब्ध करून देतात. यालाच ‘ओपन ॲक्सेस’ म्हणतात.
COAR ने अलीकडेच एक निवेदन जारी केले आहे, ज्यात त्यांनी रिपॉझिटरीजमध्ये संशोधन साहित्य नोंदवण्यासाठी (deposit) आकारल्या जाणाऱ्या नवीन शुल्क प्रणालीवर तीव्र आक्षेप घेतला आहे. COAR चे मत आहे की अशा शुल्क आकारणीमुळे ओपन ॲक्सेसच्या मूळ तत्त्वांना धक्का लागतो. ओपन ॲक्सेसचा उद्देश ज्ञान सर्वांसाठी खुले आणि सुलभ करणे हा आहे, आणि शुल्क आकारणीमुळे ते मर्यादित होऊ शकते. यामुळे विशेषतः लहान किंवा कमी संसाधने असलेल्या संस्थांना अडचणी येऊ शकतात, ज्यामुळे संशोधनाची समानता धोक्यात येऊ शकते.
JPCOAR आणि JUSTICE यांचा सहभाग
JPCOAR ही जपानमधील संस्थात्मक रिपॉझिटरीजची एक महत्त्वाची शिखर संघटना आहे. ती जपानमधील अनेक विद्यापीठे आणि संशोधन संस्थांना एकत्र आणते आणि ओपन ॲक्सेसला प्रोत्साहन देण्यासाठी काम करते.
JUSTICE ही जपानमधील राष्ट्रीय विद्यापीठांच्या संघटनांची शिखर संघटना आहे. ती जपानमधील राष्ट्रीय विद्यापीठांच्या हितांचे आणि विकासाचे प्रतिनिधित्व करते.
JPCOAR आणि JUSTICE या दोन्ही संघटनांनी COAR च्या निवेदनाला पाठिंबा देऊन जपानमधील ओपन ॲक्सेस चळवळीला बळ दिले आहे. त्यांच्या पाठिंब्याचा अर्थ असा आहे की जपानमधील प्रमुख शैक्षणिक आणि संशोधन संस्था देखील रिपॉझिटरी नोंदणीसाठी शुल्क आकारणीच्या विरोधात आहेत.
या घडामोडीचे महत्त्व काय आहे?
-
ओपन ॲक्सेसला प्रोत्साहन: शुल्क आकारणीच्या विरोधातील हा एक मोठा आवाज आहे, जो ओपन ॲक्सेसच्या ध्येयांना अधिक बळकट करतो. ज्ञान सर्वांसाठी उपलब्ध असावे या विचाराला यातून पुष्टी मिळते.
-
शैक्षणिक समानतेसाठी: कमी संसाधने असलेल्या किंवा विकसनशील देशांतील संशोधकांना याचा फायदा होईल. शुल्क आकारणीमुळे त्यांना आपले संशोधन आंतरराष्ट्रीय स्तरावर पोहोचवण्यात अडचण येऊ शकते, परंतु या विरोधाने ही शक्यता कमी होते.
-
जपानमधील धोरणांवर प्रभाव: JPCOAR आणि JUSTICE यांसारख्या प्रमुख संघटनांचा पाठिंबा असल्याने, जपान सरकार आणि शैक्षणिक संस्था यावर विचार करून ओपन ॲक्सेससाठी अधिक अनुकूल धोरणे आखू शकतात.
-
जागतिक स्तरावर संदेश: जपानसारख्या मोठ्या संशोधन करणार्‍या देशांचा सहभाग हे दर्शवतो की जगभरातील अनेक संस्था या समस्येवर गंभीरपणे विचार करत आहेत आणि ओपन ॲक्सेसला अधिक प्रभावीपणे पुढे नेण्यासाठी एकत्र येत आहेत.
सोप्या भाषेत सारांश
कल्पना करा की एक मोठी सार्वजनिक लायब्ररी आहे, जिथे तुम्ही कोणतीही पुस्तकं विनामूल्य वाचू शकता. आता जर त्या लायब्ररीने प्रत्येक पुस्तक वाचायला किंवा नोंदवायला पैसे मागितले, तर काय होईल? अनेक लोकांना पुस्तकं वाचायला मिळणार नाहीत आणि ज्ञानाचा प्रसार थांबेल.
अगदी याच धर्तीवर, रिपॉझिटरीज म्हणजे संशोधनाचे ‘डिजिटल लायब्ररी’ आहेत, जिथे वैज्ञानिक शोधनिबंध, प्रबंध, अहवाल वगैरे सर्वांसाठी खुले असतात. COAR ही या जगभरातील डिजिटल लायब्ररींची एक मुख्य संस्था आहे. त्यांनी म्हटले आहे की, जर या रिपॉझिटरीजमध्ये आपलं संशोधन नोंदवण्यासाठी पैसे मागितले, तर ते चुकीचं आहे. कारण यामुळे ज्ञान सर्वांपर्यंत पोहोचणार नाही, विशेषतः ज्यांच्याकडे पैसे नाहीत, अशा संशोधकांना अडचण येईल.
आता जपानमधील JPCOAR (जी जपानच्या अनेक विद्यापीठांची प्रतिनिधित्व करते) आणि JUSTICE (जी राष्ट्रीय विद्यापीठांची संघटना आहे) यांनी COAR च्या या भूमिकेला पाठिंबा दिला आहे. याचा अर्थ असा की जपानमधील मुख्य शैक्षणिक संस्था देखील हेच मानतात की संशोधन सर्वांसाठी खुले असावे आणि त्यासाठी शुल्क आकारू नये. हे ओपन ॲक्सेससाठी खूप चांगली बातमी आहे, कारण यामुळे ज्ञान सर्वांपर्यंत पोहोचण्याचा मार्ग खुला राहील.
JPCOAR及びJUSTICE、リポジトリ登録への新たな課金制度に反対するCOARの声明に賛同
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-07 08:32 वाजता, ‘JPCOAR及びJUSTICE、リポジトリ登録への新たな課金制度に反対するCOARの声明に賛同’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.