फ्रान्सच्या ‘ओपन सायन्स मॉनिटरिंग इनिशिएटिव्ह’ द्वारे ओपन सायन्सच्या निरीक्षणासाठी मार्गदर्शक तत्त्वे प्रकाशित
प्रस्तावना:
फ्रान्सच्या उच्च शिक्षण आणि संशोधन मंत्रालयाच्या पुढाकाराने, ‘ओपन सायन्स मॉनिटरिंग इनिशिएटिव्ह’ (Open Science Monitoring Initiative) ने ओपन सायन्सच्या प्रगतीचे परीक्षण आणि मूल्यांकन करण्यासाठी एक महत्त्वाकांक्षी आराखडा सादर केला आहे. हा आराखडा, ज्याचे तपशील ‘कॅरेन्ट अवेअरनेस पोर्टल’ वर ८ जुलै २०२५ रोजी प्रकाशित झाले आहेत, ओपन सायन्सच्या प्रसाराला गती देण्यासाठी आणि त्यातील सुधारणांना दिशा देण्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचा ठरू शकतो. हा लेख या उपक्रमाची माहिती, त्याची उद्दिष्ट्ये आणि भविष्यातील शक्यता सोप्या मराठी भाषेत स्पष्ट करेल.
ओपन सायन्स म्हणजे काय?
सोप्या भाषेत सांगायचे तर, ओपन सायन्स म्हणजे वैज्ञानिक ज्ञान आणि संशोधनाचे निष्कर्ष सर्वांसाठी खुले आणि सहज उपलब्ध करणे. यामध्ये संशोधनाचे अहवाल, डेटा, सॉफ्टवेअर आणि इतर संबंधित सामग्री कोणत्याही शुल्क किंवा प्रवेश निर्बंधांशिवाय उपलब्ध करणे समाविष्ट आहे. याचा उद्देश वैज्ञानिक प्रगतीला गती देणे, नवोपक्रमाला प्रोत्साहन देणे आणि समाजाला संशोधनाचे फायदे अधिक चांगल्या प्रकारे पोहोचवणे हा आहे.
फ्रान्सचा पुढाकार: ओपन सायन्स मॉनिटरिंग इनिशिएटिव्ह
फ्रान्स सरकारने ओपन सायन्सला प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक पावले उचलली आहेत. यापैकीच एक महत्त्वाचा उपक्रम म्हणजे ‘ओपन सायन्स मॉनिटरिंग इनिशिएटिव्ह’. या उपक्रमाचे मुख्य ध्येय हे आहे की, ओपन सायन्सच्या क्षेत्रातील घडामोडी, त्याची प्रभावीता आणि त्यामध्ये येणाऱ्या अडचणींचे पद्धतशीरपणे निरीक्षण आणि मूल्यांकन करणे.
मार्गदर्शक तत्त्वांचे महत्त्व:
या इनिशिएटिव्हने नुकतीच ओपन सायन्सच्या निरीक्षणासाठीची तत्त्वे (Principles for Monitoring Open Science) प्रकाशित केली आहेत. या तत्त्वांचा उद्देश खालीलप्रमाणे आहे:
- स्पष्ट ध्येये निश्चित करणे: ओपन सायन्सचे ध्येय काय आहे आणि ते कसे साध्य केले जाईल, यासाठी स्पष्ट उद्दिष्ट्ये ठरवणे.
- मापनासाठी निकष ठरवणे: ओपन सायन्सच्या प्रगतीचे मापन करण्यासाठी सुस्पष्ट आणि मोजता येण्याजोगे निकष तयार करणे. उदाहरणार्थ, किती शोधनिबंध खुले उपलब्ध आहेत, किती संशोधक डेटा शेअर करत आहेत इत्यादी.
- डेटा संकलन आणि विश्लेषण: ओपन सायन्सशी संबंधित डेटा गोळा करणे आणि त्याचे विश्लेषण करणे, जेणेकरून नेमकी स्थिती समजेल.
- अहवाल आणि प्रसार: निरीक्षणातून मिळालेले निष्कर्ष सार्वजनिकरित्या मांडणे, जेणेकरून सर्व भागधारकांना (संशोधक, धोरणकर्ते, जनता) त्याबद्दल माहिती मिळेल.
- सातत्यपूर्ण सुधारणा: या निरीक्षणाच्या आधारावर ओपन सायन्सच्या धोरणांमध्ये आणि पद्धतींमध्ये आवश्यक सुधारणा सुचवणे.
या उपक्रमाचे संभाव्य फायदे:
- पारदर्शकता वाढवणे: संशोधनाच्या प्रक्रियेत आणि निष्कर्षांमध्ये अधिक पारदर्शकता येईल.
- सहकार्य वाढवणे: जगभरातील संशोधकांना एकमेकांशी सहकार्य करण्यास प्रोत्साहन मिळेल.
- पुनरुत्पादनक्षमता (Reproducibility) सुधारणे: संशोधनाचे निष्कर्ष पुन्हा तपासणे आणि सत्यापित करणे सोपे होईल.
- धोरण निर्मितीला मदत: ओपन सायन्स संबंधित धोरणे अधिक प्रभावीपणे आखण्यासाठी मौल्यवान माहिती मिळेल.
- सार्वजनिक हिताचे रक्षण: संशोधनाचे फायदे समाजापर्यंत अधिक चांगल्या प्रकारे पोहोचतील आणि सार्वजनिक हिताचे रक्षण होईल.
निष्कर्ष:
फ्रान्सचा ‘ओपन सायन्स मॉनिटरिंग इनिशिएटिव्ह’ हा ओपन सायन्सच्या भविष्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण टप्पा आहे. या उपक्रमाद्वारे ओपन सायन्सच्या प्रगतीचे पद्धतशीरपणे निरीक्षण करून, त्यावर आधारित आवश्यक सुधारणा करता येतील. यामुळे वैज्ञानिक संशोधन अधिक खुले, पारदर्शक आणि समाजासाठी उपयुक्त ठरू शकेल. हे तत्त्वज्ञान जागतिक स्तरावरही स्वीकारले गेल्यास वैज्ञानिक समुदायासाठी आणि पर्यायाने संपूर्ण मानवजातीसाठी ते अत्यंत फायदेशीर ठरेल.
フランス高等教育・研究省等が主導するイニシアティブ“Open Science Monitoring Initiative”、オープンサイエンスのモニタリングに関する原則を公開
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-08 09:57 वाजता, ‘フランス高等教育・研究省等が主導するイニシアティブ“Open Science Monitoring Initiative”、オープンサイエンスのモニタリングに関する原則を公開’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.