IOP Publishing आणि Couperin यांच्यात महत्त्वपूर्ण ओपन ॲक्सेस करार: संशोधनाला नवी दिशा
परिचय:
३ जुलै २०२५ रोजी सकाळी ९:१५ वाजता, राष्ट्रीय माहिती सेवा (National Diet Library) च्या ‘करंट अवेअरनेस पोर्टल’ नुसार एक अत्यंत महत्त्वाची बातमी प्रकाशित झाली. या बातमीनुसार, ‘ब्रिटिश फिजिकल सोसायटी पब्लिशिंग (IOP Publishing)’ आणि फ्रान्समधील शैक्षणिक संस्थांचे कन्सोर्टियम ‘Couperin’ यांनी तीन वर्षांसाठी ‘अमर्यादित ओपन ॲक्सेस प्रकाशन करार’ (Unlimited Open Access Publishing Agreement) केला आहे. हा करार संशोधनाच्या जगात एक क्रांतीकारी पाऊल ठरू शकतो आणि जगभरातील संशोधकांना याचे फायदे मिळतील.
ओपन ॲक्सेस म्हणजे काय?
सोप्या भाषेत सांगायचे तर, ओपन ॲक्सेस म्हणजे असे संशोधन, जे इंटरनेटवर सर्वांसाठी विनामूल्य आणि कोणाच्याही परवानगीशिवाय वाचण्यासाठी, डाउनलोड करण्यासाठी, कॉपी करण्यासाठी आणि वितरीत करण्यासाठी उपलब्ध असते. यापूर्वी, अनेकदा संशोधन वाचण्यासाठी किंवा डाउनलोड करण्यासाठी पैसे द्यावे लागत असत. परंतु ओपन ॲक्सेसमुळे हे अडथळे दूर होतात आणि ज्ञानाचा प्रसार अधिक वेगाने होतो.
IOP Publishing आणि Couperin कोण आहेत?
-
IOP Publishing (Institute of Physics Publishing): ही एक प्रतिष्ठित संस्था आहे जी भौतिकशास्त्र आणि संबंधित क्षेत्रांतील उच्च-गुणवत्तेचे संशोधन प्रकाशित करते. जगभरातील अनेक वैज्ञानिक या संस्थेच्या प्रकाशनांना प्राधान्य देतात.
-
Couperin: हा फ्रान्समधील विद्यापीठे आणि शैक्षणिक संस्थांचा एक गट (कन्सोर्टियम) आहे. या गटाचा मुख्य उद्देश आपल्या सदस्यांसाठी इलेक्ट्रॉनिक संसाधने (जसे की जर्नल, डेटाबेस) परवडणाऱ्या दरात उपलब्ध करणे हा आहे. अनेक विद्यापीठे एकत्र आल्यामुळे ते मोठ्या प्रकाशन संस्थांशी चांगल्या अटींवर करार करू शकतात.
या कराराचे महत्त्व काय आहे?
हा करार खालील कारणांसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे:
-
अमर्यादित ओपन ॲक्सेस: या करारामुळे, फ्रान्समधील Couperin संस्थेशी संबंधित संशोधक IOP Publishing द्वारे प्रकाशित होणाऱ्या त्यांच्या सर्व शोधनिबंधांना कोणत्याही अतिरिक्त शुल्काशिवाय ओपन ॲक्सेस म्हणून प्रकाशित करू शकतील. याचा अर्थ असा की त्यांचे संशोधन जगभरातील कोणालाही विनामूल्य वाचता येईल.
-
ज्ञानाचा प्रसार वाढेल: जेव्हा संशोधन ओपन ॲक्सेस होते, तेव्हा ते अधिक लोकांपर्यंत पोहोचते. यामुळे इतर संशोधकांना नवीन कल्पना मिळतात, पूर्वीच्या कामावर आधारित पुढील संशोधन करता येते आणि वैज्ञानिक प्रगतीला गती मिळते.
-
फ्रान्ससाठी मोठा फायदा: फ्रान्समधील संशोधकांना आता त्यांचे महत्त्वाचे कार्य जागतिक स्तरावर त्वरित उपलब्ध करून देण्यासाठी सोपा मार्ग मिळाला आहे. यामुळे फ्रान्समधील वैज्ञानिक समुदायाला मोठा फायदा होईल.
-
इतर देशांसाठी आदर्श: हा करार ओपन ॲक्सेस मॉडेलला प्रोत्साहन देतो आणि जगभरातील इतर देशांतील विद्यापीठे आणि संस्थांसाठी एक आदर्श ठरू शकतो. अशा प्रकारच्या करारांमुळे, ज्ञानाचे लोकशाहीकरण (democratization of knowledge) साधता येते.
-
आर्थिक लाभ: जरी तात्काळ याचा थेट आर्थिक फायदा स्पष्ट नसला तरी, दीर्घकाळात ओपन ॲक्सेसमुळे संशोधनाच्या पुनर्वापराला (reuse of research) चालना मिळते, ज्यामुळे नवीन शोध आणि नवकल्पनांना (innovation) प्रोत्साहन मिळते. तसेच, सदस्य संस्थांना त्यांच्या प्रकाशनांसाठी स्वतंत्रपणे जास्त शुल्क देण्याची गरज भासत नाही.
कराराचा कालावधी:
हा करार तीन वर्षांसाठी आहे. याचा अर्थ पुढील तीन वर्षे फ्रान्समधील संशोधकांसाठी IOP Publishing मध्ये ओपन ॲक्सेसने प्रकाशित करणे सोपे होईल. या यशस्वी करारानंतर, भविष्यात याला मुदतवाढ मिळण्याची किंवा अशाच प्रकारचे करार इतर देशांमध्येही होण्याची शक्यता आहे.
निष्कर्ष:
IOP Publishing आणि Couperin यांच्यातील हा ओपन ॲक्सेस करार वैज्ञानिक संशोधनाच्या भविष्यासाठी एक सकारात्मक आणि दूरगामी परिणाम करणारा निर्णय आहे. या करारामुळे फ्रान्समधील संशोधकांना जागतिक स्तरावर आपले कार्य पोहोचवण्यासाठी एक उत्कृष्ट संधी मिळाली आहे आणि ज्ञानाच्या प्रसाराला यामुळे नवी दिशा मिळेल. हा करार जगभरातील शैक्षणिक प्रकाशनाच्या पद्धतींमध्ये एक महत्त्वाचा बदल घडवू शकतो आणि ओपन ॲक्सेसच्या युगाला अधिक बळ देऊ शकतो.
英国物理学会出版局（IOP Publishing）、フランスの学術機関コンソーシアムCouperinと3年間の無制限オープンアクセス出版契約を締結
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-03 09:15 वाजता, ‘英国物理学会出版局（IOP Publishing）、フランスの学術機関コンソーシアムCouperinと3年間の無制限オープンアクセス出版契約を締結’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.