युनायटेड किंगडम आणि आयर्लंडमधील विद्यापीठ ग्रंथालयांमध्ये तंत्रज्ञानाचा वापर: SCONUL अहवालाचे मराठीत विश्लेषण
प्रस्तावना
02 जुलै 2025 रोजी सकाळी 09:39 वाजता, ‘करंट अ‍ॅवेअरनेस-पोर्टल’ नुसार, युनायटेड किंगडम आणि आयर्लंडमधील विद्यापीठे आणि महाविद्यालयांसाठी काम करणारी संस्था, ‘सोसायटी ऑफ कॉलेज, नॅशनल अँड युनिव्हर्सिटी लायब्ररीज’ (SCONUL) यांनी एक महत्त्वाचा अहवाल प्रकाशित केला आहे. या अहवालात, युनायटेड किंगडम आणि आयर्लंडमधील विद्यापीठ ग्रंथालयांमध्ये तंत्रज्ञानाचा उपयोग करून तयार केलेल्या विशेष जागा (Library Spaces) आणि त्यातील नवोपक्रम (Innovations) यावर प्रकाश टाकण्यात आला आहे. हा अहवाल ग्रंथालय क्षेत्रातील तज्ञ, विद्यार्थी आणि संशोधकांसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरू शकतो. या लेखात, आपण या अहवालातील प्रमुख मुद्दे सोप्या मराठी भाषेत समजून घेणार आहोत.
अहवालाचा उद्देश आणि व्याप्ती
हा अहवाल SCONUL च्या ‘स्पेस अँड द फिजिकल लायब्ररी वर्कस्ट्रीम’ या गटाने तयार केला आहे. याचा मुख्य उद्देश हा आहे की, युनायटेड किंगडम आणि आयर्लंडमधील विद्यापीठ ग्रंथालये सध्याच्या काळात तंत्रज्ञानाचा वापर करून विद्यार्थ्यांच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी आपल्या जागांमध्ये कसे बदल घडवत आहेत, याचे उत्तम उदाहरणे जगासमोर मांडावी. या अहवालात विविध प्रकारच्या तंत्रज्ञानाचा आणि त्याद्वारे तयार केलेल्या जागांचा समावेश आहे, जेणेकरून इतर ग्रंथालयांनाही यातून शिकायला मिळेल.
तंत्रज्ञानाचा ग्रंथालय जागांमध्ये वापर: मुख्य मुद्दे
अहवालात खालील प्रमुख क्षेत्रांमध्ये तंत्रज्ञानाचा उपयोग कसा केला जात आहे यावर भर देण्यात आला आहे:
-
इंटरएक्टिव्ह आणि सहयोगी जागा (Interactive and Collaborative Spaces):
- विद्यार्थ्यांना एकत्र येऊन अभ्यास करण्यासाठी, चर्चा करण्यासाठी आणि गट प्रकल्पांवर काम करण्यासाठी खास जागा तयार केल्या जात आहेत.
- या जागांमध्ये स्मार्ट बोर्ड्स (Smart Boards), इंटरएक्टिव्ह डिस्प्ले (Interactive Displays), आणि ऑडिओ-व्हिज्युअल उपकरणे (Audio-Visual Equipment) वापरली जातात, ज्यामुळे संवाद आणि सहकार्य वाढते.
- उदाहरणादाखल, काही विद्यापीठांनी ‘स्मार्ट स्टडी रूम्स’ तयार केल्या आहेत, जिथे विद्यार्थी व्हॉइस कमांडने (Voice Commands) प्रकाशयोजना किंवा तापमान नियंत्रित करू शकतात.
-
डिजिटल लर्निंग आणि मल्टीमीडिया हब (Digital Learning and Multimedia Hubs):
- ग्रंथालये आता केवळ पुस्तके ठेवण्याची जागा राहिलेली नाहीत, तर ती डिजिटल शिक्षणाची केंद्रे बनली आहेत.
- येथे व्हर्च्युअल रिॲलिटी (Virtual Reality – VR), ऑग्मेंटेड रिॲलिटी (Augmented Reality – AR) सारख्या तंत्रज्ञानाचा वापर करून विद्यार्थ्यांना नवीन अनुभव दिले जात आहेत.
- व्हिडिओ निर्मिती स्टुडिओ (Video Production Studios), पॉडकास्टिंग रूम्स (Podcasting Rooms), आणि 3D प्रिंटिंग लॅब्स (3D Printing Labs) यांसारख्या सुविधा उपलब्ध करून दिल्या जात आहेत, जेणेकरून विद्यार्थी डिजिटल कौशल्ये शिकू शकतील.
-
आरामदायक आणि लवचिक जागा (Comfortable and Flexible Spaces):
- विद्यार्थ्यांना अभ्यासासाठी विविध प्रकारच्या जागांची गरज असते. काही जणांना शांतता हवी असते, तर काही जणांना अधिक सामाजिक वातावरण.
- या गरजा पूर्ण करण्यासाठी, ग्रंथालयांमध्ये लवचिक फर्निचर (Flexible Furniture), आरामदायक बैठक व्यवस्था (Comfortable Seating Arrangements), आणि शांत अभ्यासासाठी ‘सायलेंट झोन्स’ (Silent Zones) तयार केले जात आहेत.
- तंत्रज्ञानाचा वापर करून, विद्यार्थी या जागांची उपलब्धता रिअल-टाइममध्ये (Real-time) तपासू शकतात आणि त्या बुक करू शकतात.
-
तंत्रज्ञानाचा सुलभ वापर (Seamless Technology Integration):
- ग्रंथालयात येणाऱ्या विद्यार्थ्यांना वाय-फाय (Wi-Fi), चार्जिंग पॉइंट्स (Charging Points), आणि प्रिंटिंग व स्कॅनिंग सुविधांचा सहज वापर करता यावा यासाठी प्रयत्न केले जात आहेत.
- मोबाइल ॲप्स (Mobile Apps) आणि ऑनलाइन पोर्टल्सद्वारे (Online Portals) विद्यार्थी ग्रंथालयातील संसाधने (Resources), सेवा (Services) आणि जागांचे व्यवस्थापन करू शकतात.
-
डेटा विश्लेषण आणि वापरकर्ता अनुभव (Data Analytics and User Experience):
- तंत्रज्ञानाचा वापर करून, ग्रंथालये विद्यार्थ्यांच्या सवयी आणि गरजा समजून घेण्यासाठी डेटा गोळा करत आहेत.
- या डेटाचा उपयोग करून, ग्रंथालये आपल्या जागा आणि सेवांमध्ये सुधारणा करू शकतात, जेणेकरून वापरकर्त्यांचा अनुभव अधिक चांगला होईल.
या अहवालाचे महत्त्व
- नवीन कल्पनांना चालना: हा अहवाल युनायटेड किंगडम आणि आयर्लंडमधील ग्रंथालयांनी तंत्रज्ञानाचा वापर कसा केला आहे, याची माहिती देऊन जगभरातील इतर ग्रंथालयांना प्रेरणा देईल.
- भविष्याचा वेध: ग्रंथालये तंत्रज्ञानाच्या मदतीने भविष्यात कशी बदलतील, याचा अंदाज बांधण्यास मदत होईल.
- विद्यार्थ्यांचे अनुभव सुधारणे: तंत्रज्ञानाचा योग्य वापर करून विद्यार्थ्यांच्या अभ्यासाचा आणि संशोधनाचा अनुभव अधिक समृद्ध करता येतो, हे या अहवालातून स्पष्ट होते.
निष्कर्ष
SCONUL चा हा अहवाल युनायटेड किंगडम आणि आयर्लंडमधील विद्यापीठ ग्रंथालयांनी तंत्रज्ञानाचा स्वीकार करून स्वतःमध्ये केलेले सकारात्मक बदल अधोरेखित करतो. ग्रंथालये आता केवळ पुस्तकांचे भांडार राहिलेली नाहीत, तर ती शिकण्याची, सहकार्य करण्याची आणि नवोपक्रम करण्याची सक्रिय केंद्रे बनली आहेत. तंत्रज्ञानाचा सुयोग्य वापर करून, ग्रंथालये येणाऱ्या पिढ्यांसाठी अधिक उपयुक्त आणि आधुनिक बनत आहेत. या अहवालातील उदाहरणे आणि विचार इतर विद्यापीठ ग्रंथालयांसाठी नक्कीच मार्गदर्शक ठरतील.
英国国立・大学図書館協会（SCONUL）、英国・アイルランドの大学図書館における、テクノロジーを活用した図書館スペースに関する事例集を公開
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-02 09:39 वाजता, ‘英国国立・大学図書館協会（SCONUL）、英国・アイルランドの大学図書館における、テクノロジーを活用した図書館スペースに関する事例集を公開’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.