आंतरराष्ट्रीय ग्रंथालय संघटना (IFLA) कडून ‘ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा’ (Accessibility Metadata) संबंधी महत्त्वाचे पाऊल!
परिचय:
जपानच्या राष्ट्रीय ग्रंथालयातील ‘करंट अवेयरनेस पोर्टल’ (Current Awareness Portal) नुसार, दिनांक १ जुलै २०२५ रोजी सकाळी ०८:३७ वाजता एक अत्यंत महत्त्वाची घोषणा प्रसिद्ध झाली आहे. आंतरराष्ट्रीय ग्रंथालय संघटना (IFLA) ने ‘ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा स्टेटमेंट अँड प्रिन्सिपल्स’ (Accessibility Metadata Statement and Principles) या मसुदा (draft) स्वरूपातील विधानाचे प्रकाशन केले आहे. या घोषणेचा अर्थ सोप्या भाषेत समजून घेऊया.
ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा म्हणजे काय?
सोप्या भाषेत सांगायचे तर, ‘ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा’ म्हणजे माहितीची अशी अतिरिक्त माहिती जी त्या माहितीचा उपयोग कोण आणि कसा करू शकतो हे स्पष्ट करते. विशेषतः, जी व्यक्तींना विविध कारणांमुळे (उदा. दृष्टीदोष, श्रवणदोष, शिकण्याची अक्षमता, शारीरिक मर्यादा) माहिती मिळवण्यात किंवा वापरण्यात अडचणी येतात, त्यांच्यासाठी ही माहिती अत्यंत उपयुक्त ठरते.
उदाहरणार्थ, एखाद्या पुस्तकामध्ये मोठे अक्षर असल्यास, ऑडिओ स्वरूपात उपलब्ध असल्यास किंवा ब्रेल लिपीत उपलब्ध असल्यास, हा ‘ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा’ म्हणून गणला जाईल. यामुळे गरजू व्यक्तींना योग्य माहिती सहजपणे शोधण्यात आणि वापरण्यात मदत होते.
IFLA ची भूमिका आणि या विधानाचा अर्थ:
आंतरराष्ट्रीय ग्रंथालय संघटना (IFLA) ही जगभरातील ग्रंथालयांचे प्रतिनिधित्व करणारी एक प्रमुख संस्था आहे. लोकांपर्यंत माहिती सहजपणे पोहोचावी आणि तिचा वापर करता यावा यासाठी IFLA सतत प्रयत्नशील असते.
या पार्श्वभूमीवर, ‘ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा स्टेटमेंट अँड प्रिन्सिपल्स’ चा मसुदा प्रकाशित करणे हे एक अत्यंत महत्त्वाचे पाऊल आहे. याचा अर्थ असा की:
- मार्गदर्शन तत्त्वे: IFLA ने ग्रंथालयांसाठी आणि माहिती सेवा पुरवणाऱ्या संस्थांसाठी ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा कसा तयार करावा आणि त्याचा वापर कसा करावा याबद्दल मार्गदर्शक तत्त्वे तयार केली आहेत.
- सामान्यता (Standardization): यामुळे जगभरातील ग्रंथालयांमध्ये ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटासाठी एक समान दृष्टिकोन (common approach) विकसित होण्यास मदत होईल. याचा फायदा असा होईल की वेगवेगळ्या देशांतील ग्रंथालयांमध्ये तयार केलेला ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा एकमेकांशी सुसंगत असेल.
- सर्वसमावेशकता (Inclusivity): या विधानाचा मुख्य उद्देश हा आहे की, अपंग व्यक्तींसह (persons with disabilities) सर्व प्रकारच्या लोकांना माहितीचा समान आणि सहज प्रवेश मिळावा. हे ज्ञान आणि माहितीच्या जगात अधिक सर्वसमावेशकता आणणारे पाऊल आहे.
- सुलभ शोध (Easier Discovery): जेव्हा माहितीमध्ये योग्य ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा जोडलेला असेल, तेव्हा गरजू व्यक्तींना आवश्यक असलेली माहिती शोधणे खूप सोपे होईल. त्यांना कोणत्या स्वरूपात माहिती उपलब्ध आहे हे लगेच कळेल.
- डिजिटल समावेशन (Digital Inclusion): आजच्या डिजिटल युगात, हे मेटाडेटा डिजिटल माहितीला अधिक सुलभ बनवण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरेल.
या घोषणेचे महत्त्व:
- माहितीचा समान अधिकार: हे विधान माहितीच्या समान अधिकाराला प्रोत्साहन देते, ज्यामुळे अपंग व्यक्तींना इतरांप्रमाणेच माहितीचा लाभ घेता येईल.
- नवीन संधी: ग्रंथालयांसाठी ही एक नवी संधी आहे की ते आपल्या सेवा अधिक प्रभावीपणे गरजूंपर्यंत पोहोचवू शकतील.
- जागतिक स्तरावर प्रभाव: IFLA सारख्या जागतिक संघटनेने उचललेले हे पाऊल जगभरातील ग्रंथालय धोरणांवर आणि पद्धतींवर सकारात्मक प्रभाव पाडेल.
- तंत्रज्ञानाचा वापर: हे विधान माहिती तंत्रज्ञानाचा वापर करून माहितीला अधिक ‘ॲक्सेसिबल’ (सुलभ) कसे बनवता येईल यावर जोर देते.
पुढील वाटचाल:
हे विधान सध्या मसुदा स्वरूपात (draft) आहे. याचा अर्थ असा की यावर तज्ञांकडून आणि संबंधित घटकांकडून प्रतिक्रिया मागवल्या जातील आणि आवश्यकतेनुसार त्यात सुधारणा केल्या जातील. त्यानंतर हे अंतिम रूप देऊन सर्वत्र लागू केले जाईल.
निष्कर्ष:
आंतरराष्ट्रीय ग्रंथालय संघटनेने (IFLA) ‘ॲक्सेसिबिलिटी मेटाडेटा’ संबंधी जाहीर केलेला हा मसुदा अत्यंत स्वागतार्ह आहे. हे ज्ञान आणि माहितीच्या जगात अधिक सर्वसमावेशकता आणि समानता आणण्याच्या दिशेने एक मोठे पाऊल आहे. याच्या प्रभावी अंमलबजावणीमुळे अपंग व्यक्तींसह सर्वच गरजू लोकांना माहितीचा सुलभ प्रवेश मिळण्यास मदत होईल आणि ते डिजिटल जगात अधिक सक्रियपणे सहभागी होऊ शकतील.
国際図書館連盟（IFLA）、アクセシビリティメタデータに関する声明“Accessibility Metadata Statement and Principles”のドラフト版を公開
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-07-01 08:37 वाजता, ‘国際図書館連盟（IFLA）、アクセシビリティメタデータに関する声明“Accessibility Metadata Statement and Principles”のドラフト版を公開’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.