2025 मध्ये ग्रंथालयांमध्ये ‘सेन्सरी स्पेस’ ची वाढती गरज: एका नवीन मार्गदर्शिकेनुसार माहिती
परिचय:
आजकाल ग्रंथालये केवळ पुस्तके आणि माहितीचे भांडार न राहता, समाजाच्या विविध गरजा पूर्ण करणारी सार्वजनिक ठिकाणे बनत आहेत. या बदलाच्या अनुषंगाने, जपानमधील राष्ट्रीय आहार आणि अन्न संस्था (National Diet Library) यांच्या ‘करंट अवेयरनेस पोर्टल’ वर 30 जून 2025 रोजी ‘図書館におけるセンサリースペース設置のための実用ガイド（文献紹介）’ (ग्रंथालयांमध्ये सेन्सरी स्पेस स्थापन करण्यासाठी व्यावहारिक मार्गदर्शक – ग्रंथ परिचय) या शीर्षकाखाली एक महत्त्वपूर्ण लेख प्रकाशित झाला आहे. हा लेख ग्रंथालयांमध्ये ‘सेन्सरी स्पेस’ (Sensory Space) म्हणजेच संवेदी जागा कशा स्थापन कराव्यात याबद्दल सविस्तर माहिती देतो. हा लेख सोप्या भाषेत समजून घेऊया.
सेन्सरी स्पेस म्हणजे काय?
‘सेन्सरी स्पेस’ ही अशी जागा आहे जी लोकांना त्यांच्या पंचेंद्रियांद्वारे (दृष्टी, श्रवण, गंध, स्पर्श, चव) विविध अनुभव घेण्यास मदत करते. विशेषतः ऑटिझम स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर (ASD) किंवा इतर संवेदी प्रक्रिया विकार (Sensory Processing Disorders) असलेल्या लोकांसाठी किंवा ज्यांना शांत आणि सुरक्षित जागेची आवश्यकता आहे, त्यांच्यासाठी या जागा अत्यंत उपयुक्त ठरतात. या जागांमध्ये शांतता, सुरक्षितता आणि आरामदायी वातावरणाची निर्मिती केली जाते.
या मार्गदर्शिकेचे महत्त्व:
हा लेख ग्रंथालयांमध्ये सेन्सरी स्पेसची गरज का आहे, त्याचे फायदे काय आहेत आणि ते कसे तयार करावे याबद्दल उपयुक्त माहिती देतो. या मार्गदर्शिकेमुळे ग्रंथालयांना आपल्या समुदायातील अधिक लोकांसाठी एक स्वागतार्ह आणि समावेशक ठिकाण बनण्यास मदत होईल.
मार्गदर्शिकेतून मिळणारी प्रमुख माहिती:
-
सेन्सरी स्पेसची गरज:
- ऑटिझम आणि संवेदी विकार: ऑटिझम स्पेक्ट्रम डिसऑर्डर असलेल्या व्यक्तींना अनेकदा बाह्य जगातील संवेदना पचवणे कठीण जाते. गोंगाट, प्रकाश किंवा गर्दी त्यांना अस्वस्थ करू शकते. सेन्सरी स्पेस त्यांना अशा परिस्थितीत शांत आणि सुरक्षित वाटण्यासाठी मदत करते.
- तणाव कमी करणे: केवळ ऑटिझम असलेल्या लोकांसाठीच नव्हे, तर तणावग्रस्त, चिंताग्रस्त किंवा थकलेल्या लोकांसाठीही ही जागा आरामदायी ठरू शकते.
- समावेशकता: यामुळे ग्रंथालये सर्व वयोगटातील आणि वेगवेगळ्या गरजा असलेल्या लोकांसाठी अधिक समावेशक बनतात.
-
सेन्सरी स्पेसची रचना कशी असावी?
- शांत आणि कमी आवाजाची जागा: आवाजाचे नियंत्रण महत्त्वाचे आहे. सॉफ्ट फर्निचर, कार्पेट्स आणि आवाजाला शोषून घेणारे पडदे (sound-absorbing curtains) वापरता येतात.
- मंद प्रकाश: तीव्र किंवा फ्लिकरिंग लाईट्स टाळाव्यात. नैसर्गिक प्रकाश किंवा मंद,柔らかな (soft) कृत्रिम प्रकाश वापरावा.
- आरामदायी फर्निचर: मऊ सोफे, बीन बॅग्ज, झोपाळे (hammocks) किंवा आरामदायी खुर्च्या ठेवता येतात.
- स्पर्शानुभव: विविध टेक्स्चरचे (textures) साहित्य वापरता येते, जसे की मऊ ब्लँकेट्स, मऊ खेळणी किंवा ‘फिजीट टॉयज’ (fidget toys).
- सुरक्षितता: जागा बंदिस्त आणि सुरक्षित असावी, जेणेकरून लोकांना एकांत मिळेल.
- गंध नियंत्रण: तीव्र परफ्यूम किंवा एअर फ्रेशनर टाळावेत.
-
सेन्सरी स्पेसमध्ये काय असावे?
- शांत खेळणी: मुलांना किंवा मोठ्यांना लक्ष केंद्रित करण्यासाठी किंवा तणाव कमी करण्यासाठी शांत खेळणी (उदा. स्ट्रेस बॉल्स, सिली पुट्टी) उपलब्ध असावीत.
- पुस्तके आणि वाचन साहित्य: शांत आणि आरामदायी वातावरणात वाचण्यासाठी उपयुक्त पुस्तके किंवा मासिके ठेवता येतील.
- रंगकाम किंवा कला साहित्य: शांतपणे काहीतरी करण्याची आवड असणाऱ्यांसाठी रंगकाम किंवा चित्रकलेचे साहित्य देखील ठेवता येईल.
- नैसर्गिक घटक: काहीवेळा लहान इनडोअर प्लांट्स (indoor plants) किंवा नैसर्गिक घटकांमुळे वातावरणात अधिक आराम वाटू शकतो.
-
ग्रंथपाल आणि कर्मचाऱ्यांची भूमिका:
- प्रशिक्षण: कर्मचाऱ्यांना सेन्सरी स्पेसचा वापर कसा करावा, तेथील लोकांशी कसे संवाद साधावा आणि गरजा कशा पूर्ण कराव्यात याबद्दल प्रशिक्षण देणे आवश्यक आहे.
- नियम: सेन्सरी स्पेसचे काही सोपे नियम (उदा. शांत राहणे) असावेत, जेणेकरून सर्वांना त्याचा फायदा घेता येईल.
- जागरूकता: ग्रंथालयात येणाऱ्या लोकांना अशा जागेची माहिती देणे आणि ती कशासाठी आहे हे समजावून सांगणे महत्त्वाचे आहे.
निष्कर्ष:
जपानमधील या नवीन मार्गदर्शिकेनुसार, ग्रंथालये केवळ ज्ञानाची केंद्रे न राहता, ती समाजाच्या सर्व स्तरांतील लोकांसाठी एक सुरक्षित, आरामदायक आणि समावेशक जागा बनू शकतात. सेन्सरी स्पेसची स्थापना करणे हे ग्रंथालयांच्या भविष्यातील एक महत्त्वाचे पाऊल आहे, जे लोकांना मानसिक आणि भावनिक आधार देण्यासाठी मदत करेल. या मार्गदर्शिकेमुळे जगभरातील ग्रंथालयांना प्रेरणा मिळेल आणि ते आपल्या समुदायासाठी अधिक उपयुक्त ठरतील.
हा लेख जपानच्या ‘करंट अवेयरनेस पोर्टल’ द्वारे प्रकाशित झालेल्या माहितीवर आधारित असून, तो ग्रंथालयांच्या विकासातील एका नवीन आणि सकारात्मक बदलाची दिशा दर्शवतो.
図書館におけるセンサリースペース設置のための実用ガイド（文献紹介）
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-06-30 09:13 वाजता, ‘図書館におけるセンサリースペース設置のための実用ガイド（文献紹介）’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.