स्प्रिंगर नेचर (Springer Nature) कंपनीने ‘जर्नल रँकिंगच्या पलीकडे जाऊन जर्नल्सचे महत्त्व’ नावाचा श्वेतपत्रिका (white paper) प्रकाशित केला
बातमीचा स्रोत: करंट अवेअरनेस पोर्टल (Current Awareness Portal) तारीख: 9 जून 2025
जर्मनीमधील स्प्रिंगर नेचर या प्रसिद्ध वैज्ञानिक प्रकाशन संस्थेने एक श्वेतपत्रिका प्रकाशित केली आहे. या पत्रिकेत जर्नल्सचे ( Journals) महत्त्व केवळ त्यांच्या रँकिंगवर अवलंबून नसते, हे स्पष्ट केले आहे. अनेकदा आपण बघतो की एखाद्या जर्नलची रँकिंग चांगली असेल, तरच ते चांगले मानले जाते. पण स्प्रिंगर नेचरच्या मते, रँकिंग व्यतिरिक्तही जर्नल्समध्ये अनेक महत्वाचे गुणधर्म असतात, ज्याकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे.
श्वेतपत्रिकेत काय आहे? या श्वेतपत्रिकेत खालील गोष्टींवर भर देण्यात आला आहे:
- गुणवत्तापूर्ण संशोधन: जर्नलमध्ये प्रकाशित होणारे संशोधन किती उच्च प्रतीचे आहे, हे महत्त्वाचे आहे. फक्त रँकिंग जास्त असून चालणार नाही, तर संशोधनात नवीनता आणि उपयुक्तता असायला हवी.
- समाजावर प्रभाव: जर्नलमध्ये प्रकाशित झालेल्या संशोधनाचा समाजावर काय परिणाम होतो, हे पाहणे गरजेचे आहे. काही संशोधन समाजाच्या समस्या सोडवण्यासाठी मदत करतात, त्यामुळे अशा जर्नल्सना महत्त्व देणे आवश्यक आहे.
- विविधता आणि समावेशकता: जर्नलमध्ये विविध क्षेत्रांतील आणि पार्श्वभूमीच्या लेखकांचे संशोधन प्रकाशित व्हायला हवे. त्यामुळे ज्ञानाची कक्षा रुंदावते.
- पारदर्शकता: जर्नलची कार्यप्रणाली पारदर्शक असणे आवश्यक आहे. Peer review process ( Peer review process म्हणजे सहकर्मी समीक्षा प्रक्रिया. यात काय होते की, जेव्हा एखादा संशोधक आपले संशोधन जर्नलमध्ये पाठवतो, तेव्हा ते जर्नल त्या क्षेत्रातील तज्ञांना पाठवते. ते तज्ञ त्या संशोधनाचे परीक्षण करतात आणि त्यात काही सुधारणा सुचवतात. या प्रक्रियेमुळे संशोधनाची गुणवत्ता सुधारते.) कशी चालते, हे सर्वांना माहीत असायला हवे.
या श्वेतपत्रिकेचा उद्देश काय आहे? या श्वेतपत्रिकेचा उद्देश हा संशोधक, धोरणकर्ते ( Policymakers) आणि संस्था यांना जर्नल्सचे महत्त्व व्यापक दृष्टीने समजून घेण्यास मदत करणे आहे. रँकिंगच्या आधारावर जर्नल्स निवडण्याऐवजी, संशोधनाची गुणवत्ता, सामाजिक प्रभाव आणि इतर गुणधर्म लक्षात घेणे अधिक महत्त्वाचे आहे, हे या पत्रिकेत सांगितले आहे.
भारतासाठी काय महत्त्व आहे? भारतासारख्या विकसनशील देशात, जिथे संशोधनाला प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे, तिथे हे श्वेतपत्र खूप महत्त्वाचे आहे. भारतीय संशोधकांनी केवळ उच्च रँकिंग असलेल्या जर्नल्समध्येच नव्हे, तर आपल्या संशोधनाच्या गुणवत्तेवर आणि उपयुक्ततेवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे.
निष्कर्ष Springer Nature कंपनीची ही श्वेतपत्रिका जर्नल्सच्या मूल्यांकनाकडे अधिक समग्रपणे पाहण्याचा दृष्टिकोन देते. त्यामुळे, रँकिंगच्या पलीकडे जाऊन जर्नल्सच्या गुणधर्मांचे महत्त्व समजून घेणे आवश्यक आहे.
Springer Nature社、ホワイトペーパー“Demonstrating journal value beyond rankings”（ランキングを超えたジャーナルの価値の実証）を公表
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-06-09 10:19 वाजता, ‘Springer Nature社、ホワイトペーパー“Demonstrating journal value beyond rankings”（ランキングを超えたジャーナルの価値の実証）を公表’ カレントアウェアネス・ポータル नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.
700