आंतरराष्ट्रीय ऊर्जा संस्थेचा (IEA) महत्वाचा अहवाल: खनिज पुरवठ्यातील धोके
आंतरराष्ट्रीय ऊर्जा संस्थेने (International Energy Agency – IEA) एक अहवाल प्रसिद्ध केला आहे, ज्यात महत्वाच्या खनिजांच्या पुरवठ्यावर काही ठराविक देशांचे नियंत्रण असल्यामुळे ऊर्जा सुरक्षिततेला धोका निर्माण होऊ शकतो, असे म्हटले आहे.
या अहवालातील महत्वाचे मुद्दे:
-
खनिजांची मागणी वाढणार: स्वच्छ ऊर्जा तंत्रज्ञानासाठी (Clean energy technologies) लागणाऱ्या खनिजांची मागणी मोठ्या प्रमाणात वाढणार आहे. उदाहरणार्थ, इलेक्ट्रिक गाड्या (Electric vehicles), पवन ऊर्जा (Wind power), सौर ऊर्जा (Solar power) आणि बॅटरी (Batteries) बनवण्यासाठी लिथियम (Lithium), कोबाल्ट (Cobalt), निकेल (Nickel) आणि रेअर अर्थ एलिमेंट्स (Rare earth elements) यांसारख्या खनिजांची गरज असते.
-
पुरवठ्यावर काही देशांचे नियंत्रण: सध्या या खनिजांचा पुरवठा काही ठराविक देशांमध्ये केंद्रित आहे. चीन (China), काँगो लोकतांत्रिक गणराज्य (Democratic Republic of the Congo) आणि ऑस्ट्रेलिया (Australia) यांसारख्या देशांमध्ये या खनिजांचे मोठे साठे आहेत आणि त्यांच्यावर प्रक्रिया करण्याचे कारखानेही तिथेच आहेत. त्यामुळे इतर देशांना या खनिजांसाठी त्यांच्यावर अवलंबून राहावे लागते.
-
धोके काय आहेत?
- पुरवठा साखळीत अडथळे: जर खनिजांचा पुरवठा करणाऱ्या देशांमध्ये राजकीय अस्थिरता (Political instability) आली किंवा नैसर्गिक आपत्ती (Natural disasters) आली, तर खनिजांचा पुरवठा थांबू शकतो.
- किंमतीत वाढ: मागणी वाढली आणि पुरवठा कमी झाला, तर खनिजांच्या किमती मोठ्या प्रमाणात वाढू शकतात, ज्यामुळे स्वच्छ ऊर्जा प्रकल्पांचा खर्च वाढेल.
- भू-राजकीय (Geo-political) धोके: काही देश खनिजांचा वापर राजकीय दबावतंत्र म्हणून करू शकतात, ज्यामुळे इतर देशांना गैरसोयीचा सामना करावा लागू शकतो.
भारतासाठी काय परिणाम?
भारत स्वच्छ ऊर्जेकडे वाटचाल करत आहे आणि इलेक्ट्रिक गाड्या व इतर हरित (Green) तंत्रज्ञानाचा वापर वाढवण्यावर भर देत आहे. त्यामुळे भारताला लिथियम, कोबाल्ट आणि इतर खनिजांची गरज भासणार आहे. जर या खनिजांचा पुरवठा सुरळीत नसेल, तर भारताच्या ऊर्जा सुरक्षिततेला धोका निर्माण होऊ शकतो.
यावर उपाय काय?
- पुरवठा साखळीत विविधता: खनिजांचा पुरवठा फक्त काही ठराविक देशांवर अवलंबून न ठेवता तो विविध देशांमध्ये विभागला पाहिजे.
- घरेलू उत्पादन वाढवणे: भारतात खनिजांचे साठे शोधून त्यांचे उत्पादन वाढवण्यावर भर दिला पाहिजे.
- पुनर्वापर (Recycling) आणि नवीन तंत्रज्ञान: खनिजांचा पुनर्वापर करण्याच्या पद्धती विकसित केल्या पाहिजेत, तसेच खनिजांचा वापर कमी करण्यासाठी नवीन तंत्रज्ञान शोधले पाहिजे.
- आंतरराष्ट्रीय सहकार्य: खनिजांचा पुरवठा सुरळीत ठेवण्यासाठी इतर देशांशी सहकार्य करणे आवश्यक आहे.
निष्कर्ष:
आंतरराष्ट्रीय ऊर्जा संस्थेचा हा अहवाल महत्वाचा आहे. खनिजांच्या पुरवठ्यातील धोक्यांवर वेळीच लक्ष देऊन त्यावर उपाय शोधणे आवश्यक आहे, जेणेकरून भारताची ऊर्जा सुरक्षा सुरक्षित राहील आणि स्वच्छ ऊर्जेकडे वाटचाल अधिक सुलभ होईल.
国際エネルギー機関、重要鉱物の供給集中がエネルギー安全保障上のリスクと報告
AI ने बातमी दिली आहे.
खालील प्रश्न Google Gemini मधून प्रतिसाद तयार करण्यासाठी वापरण्यात आला:
2025-06-05 01:00 वाजता, ‘国際エネルギー機関、重要鉱物の供給集中がエネルギー安全保障上のリスクと報告’ 環境イノベーション情報機構 नुसार प्रकाशित झाले. कृपया संबंधित माहिती सहित एक सविस्तर लेख सोप्या भाषेत लिहा. कृपया मराठीत उत्तर द्या.
304